Hayotiy faoliyat xavfsizligi

Ushbu uslubiy ko'rsatma O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Namangan Davlat Universitetining Fizika-Matematika Fakulteti Kasb talimi kafedrasi tomonidan "Hayot faoliyati xavfsizligi" fanidan tayyorlangan. Uslubiy ko'rsatma talabalarga amaliy mashg'ulotlarni bajarishda nazariy jihatdan yordam beradi va hayot faoliyati xavfsizligi fanini o'rganishda ko'maklashadi. Unda uslubiy ko'rsatmaning tuzilishi, nazorat savollari va foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati keltirilgan.

Asosiy mavzular

Kirish: Ushbu bo'limda "Hayot faoliyati xavfsizligi" (HFX) fanining O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining hayoti va sog'lig'ini ta'minlashdagi o'rni, fan tarixi, rivoji va istiqbollari, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar natijalari, ishlab chiqarish va xududiy xavfsizlik muammolarining inson hayoti xavfsizligiga ta'siri kabi masalalar yoritilgan. Dasturni tayyorlashda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining tegishli farmonlari, qonunlari va vazirlik buyruqlari asos qilib olingan.
Amaliy mashg'ulot № 1: Mehnat muhofazasining qonuniy asoslari: Ushbu mashg'ulotda mehnat muhofazasining qonuniy asoslari, O'zbekiston Respublikasining mehnat kodeksi qonunlari, xodimlarning mehnatda huquqlari va burchlari, mehnat muhofazasi qonunlarining buzilishi va javobgarlik turlari haqida ma'lumot beriladi. Shuningdek, mehnat muhofazasi borasida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borayotgan ilmiy-tadqiqot tashkilotlari va ularning hissasi haqida ham to'xtalib o'tiladi. Konstitutsiyada mehnat muhofazasiga berilgan o'rin ham yoritilgan.
Amaliy mashg'ulot № 2: Shovqin va titrashdan saqlanish usullari: Mashg'ulotda shovqin va titrashning kelib chiqish manbalari, ularning inson salomatligiga ta'siri va ulardan himoyalanish usullari haqida so'z boradi. Shovqin va titrashga qarshi kurashish usullarini mashina va mexanizmlar, texnologik jarayonlarni loyihalashning dastlabki bosqichlaridan boshlash kerakligi ta'kidlanadi. Shovqinni yo'qotish va undan saqlanishda qo'llaniladigan turli tadbir-choralar va texnik tadbirlar haqida ham ma'lumot beriladi.
Amaliy mashg'ulot № 3: Yorug'likni tekshirish: Ushbu mashg'ulotda o'quv ustaxonalarining yoritilganligini tekshirish mavzusi ko'rib chiqiladi. Sun'iy yorug'likni me'yorlashdan maqsad, nazorat ishining tasnifi, yoritilganlikni aniqlash usullari, jumladan, nuqtali va yorug'lik oqimi usullari, shuningdek, xonaning indeksi va undan foydalanish koeffitsienti kabi masalalar batafsil yoritilgan.
Amaliy mashg'ulot № 4: Mikroiqlim va uning gigiyenik normalari: Mashg'ulotda mikroiqlim tushunchasi, optimal va ruxsat etilgan mikroiqlim, sanitar-gigiyenik me'yorlar hamda ish kategoriyalari haqida ma'lumot beriladi. Ish joyidagi mikroiqlim mezonlari, harorat, havo namligi va havo harakati tezligining inson organizmiga ta'siri, shuningdek, sanitariya-maishiy xonalarning vazifalari va tabiiy shamollatishning ahamiyati haqida so'z boradi.
Amaliy mashg'ulot № 5: Elektr havfsizligi: Ushbu mashg'ulotda elektr tokining inson organizmiga ta'siri, jumladan, termik, elektrolitik va biologik ta'sir turlari, mahalliy elektr ta'siri va tok urishi, ularning darajalari va birinchi yordam ko'rsatish usullari haqida batafsil ma'lumot beriladi. Shuningdek, elektr tokidan jarohatlanish sabablari va asosiy muhofaza vositalari haqida ham so'z boradi.
Amaliy mashg'ulot № 6: Qo'l yordamida ishlaydigan o't o'chirgichlar: Mashg'ulotda yong'in xavfi va uni o'chirish usullari, o't o'chirish vositalarining turlari va ularning tasnifi ko'rib chiqiladi. Kimyoviy ko'pikli o't o'chirgichning tuzilishi, ishlash prinsipi va undan foydalanish tartibi haqida batafsil ma'lumot beriladi.
Amaliy mashg'ulot № 7: Ko'pikli generatorlar va o't o'chirgichlar: Mashg'ulotda ko'pik hosil qilish jarayoni, ko'pik generatorlari va o't o'chirgichlar haqida ma'lumot beriladi. Xususan, PG-50m va PG-100 ko'pik generatorlarining tuzilishi, ishlash prinsipi va ulardan foydalanish tartibi, shuningdek, turli markadagi o't o'chirgichlar haqida ham so'z boradi.
Amaliy mashg'ulot № 8: Evakuatsiya rejasi tuzish: Ushbu mashg'ulotda yong'in sodir bo'lgan hollarda odamlarni evakuatsiya qilish rejasi va evakuatsiya instruktsiyasini tuzish tartibi, binolarning turli toifadagi imoratlardan odamlarni evakuatsiya qilish uchun zarur vaqt hamda eshiklar sonini aniqlash qoidalari yoritilgan.
Amaliy mashg'ulot № 9: Bosim ostidagi idishlarni xavfsiz ishlatish: Mashg'ulotda bosim ostidagi idishlarni xavfsiz ishlatish vositalari, ular jumlasiga kiruvchi bug' qozonlari, bug' va qaynoq suv quvurlari, siqilgan va suyultirilgan gazlar saqlanadigan ballonlar va sisternalarni xavfsiz ishlatish qoidalari haqida ma'lumot beriladi.
Amaliy mashg'ulot № 10: Mehnat muhofazasi ishlarini tashkil qilish: Ushbu mashg'ulotda iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat muhofazasiga oid ishlarni tashkil qilish, korxonalarda muhandisning vazifalari va mehnat muhofazasiga oid tadbirlarni rejalashtirish masalalari ko'rib chiqiladi. Shuningdek, mehnat muhofazasi bo'yicha yo'riqnomalar o'tkazish va ularning mazmuni hamda amaliy mashg'ulotlar jadvali keltirilgan.
Amaliy mashg'ulot № 11: Himoyalovchi zazemleniening qarshiligini o'lchash: Mashg'ulotda himoyalovchi zazemleniening qarshiligini o'lchash usullari, jumladan, ampermetr-volmetr usuli, uch marta o'lchash usuli va M-416 asbobidan foydalanish yo'llari, shuningdek, yerga ulash qurilmalarining eng katta yo'l qo'yiladigan qiymatlari va ularni tekshirish jarayoni haqida ma'lumot beriladi.