Ўзбек тилидан хиндий тилиги ўгрилган бадиий асарларда тарихий-архаик лексикасини берилиш усули
Ushbu tadqiqot ishining asosiy maqsadi Odil Yoqubovning “Ulughbek xazinasi” va Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” romanlarining hind tilidagi tarjimasi misolida o‘zbek tilidan hind tiliga tarjimada tarixiy va milliy koloritning aks etishi va milliy xos so‘zlarining ifodalanishini o‘rganishdir. Tadqiqot ishida O‘zbek tilidan hind tiliga tarjimada milliy, tarixiy lug‘at boyligidan foydalanish, arxaik so‘zlar, ularning tilimizdagi o‘rni va qo‘llanilishi, shuningdek, milliy va tarixiy ruhni aks ettirish uslublari tahlil qilingan. Tadqiqotda arxiv materiallari, ilmiy adabiyotlar, shuningdek, tarjima qilingan asarlar asosida tahlillar olib borilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqot mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi: O‘zbekistonning jahon hamjamiyatida faol ishtirok etishi, madaniy aloqalarning rivojlanishi sharq tillariga va dunyo tillariga tarjima qilishning muhimligini ko‘rsatdi. Xususan, o‘zbek adabiyoti namoyandalarining asarlarini jahon tillariga tarjima qilish davr talabiga aylanmoqda. Shu bois, milliy va tarixiy realizmlarni, o‘zbek tilining o‘ziga xos lug‘aviy boyligini hind tiliga tarjima qilish usullarini tadqiq etish dolzarb vazifa hisoblanadi.
- Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti – Odil Yoqubovning “Ulughbek xazinasi” va Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” romanlari va ularning hind tiliga tarjimasi. Tadqiqot predmeti – o‘zbek tilidan hind tiliga tarjimada milliy-tarixiy koloritning berilishi, milliy liboslar, lavozim, o‘lchov birliklari, harbiy terminlar va taom nomlarining hind tilida qanday aks etganini qiyosiy tahlil qilish.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Sudhir Kumar tomonidan hind tiliga tarjima qilingan Odil Yoqubovning “Ulughbek xazinasi” va Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” romanlarining birinchi marta tadqiqot obyekti qilib olinganligi tadqiqotning ilmiy yangiligini tashkil etadi. Shuningdek, ushbu asarlar tarjimasi misolida o‘zbek tilidan hind tiliga tarjimada milliy liboslar, taom nomlari, lavozimga oid so‘zlarning uslubiy me’yor darajasini tadqiq etish, bu jarayonlarning umumiy qonuniyatlarini aniqlash tadqiqotning ilmiy yangiligini belgilaydi.
- Tadqiqotning asosiy masalalari va vazifalari: Tadqiqotning asosiy masalasi – o‘zbek tilidan hind tiliga tarjima qilingan ko‘rsatilgan asarlarda tarixiy va milliy koloritning ifodalanishini o‘rganish. Tadqiqot vazifalari: milliy liboslar tarjimasi, taom nomlarining tarjimasi, harbiy terminlar, o‘lchov birliklari, lavozimga oid so‘zlarning tarjimasi kabi jihatlarni tadqiq etish.
- Tarixiy-arxaik leksikaning tarjimasi: Tarixiy-arxaik leksikaning tarjimasi murakkab jarayon bo‘lib, unda tarjimon o‘zbek va hind tillarining lug‘aviy boyligidan, tarixiy haqiqatlardan kelib chiqib, ijodiy yondashishi lozim. Tadqiqotda ushbu leksik birliklarni tarjima qilishda transilteratsiya, izohli tarjima, kalka kabi usullarning qo‘llanilishi tahlil qilingan.
- O‘lchov birliklarining tarjimasi: Tarjimada o‘lchov birliklarini to‘g‘ri ifodalash, ayniqsa, tarixiy davrga xos bo‘lgan birliklarni tarjima qilishda ularning milliy va tarixiy xususiyatlarini saqlab qolish muhim ahamiyatga ega. Bunda tarjimon o‘zbek va hind tillaridagi mavjud ekvivalentlardan foydalanishi yoki transilteratsiya usulidan foydalanishi mumkin.
- Hozirgi davrda qabul qilingan me'yorlar: Prezident Farmonlari va O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi asosida ta'lim tizimini rivojlantirish, kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish doirasida tilshunoslik va tarjimashunoslik sohasidagi tadqiqotlarni chuqurlashtirish muhim vazifa hisoblanadi.