Mektepke shekemgi jastaǵi balalardiń rawajlaniwinda fizikaliq tárbiyaniń áhmiyeti

Ushbu kitob oʻzbekiston Respublikasi Xalq bilimlendiriw ministrligi qarasidagi Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti «Jismoniy tarbiya va sport» kafedrasi oʻqituvchilari S. Allanıyzov, J. Mirzamuratov, A. Beknazarov tomonidan tayyorlangan «Mektep yoshidagi bolalar rivojlanishida jismoniy tarbiyaning ahamiyati» nomli oʻquv-metodik qoʻllanmadir. Qoʻllanmada maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari va ularga qarab mashqlar kompleksi, ovqatlanish kunlik rejimi kabi mavzular yoritilgan. Kitob maktabgacha taʼlim muassasalari tarbiyachilari, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari hamda oliy oʻquv yurtlari talabalariga qoʻshimcha manba sifatida taqdim etiladi.

Asosiy mavzular

Kirisiw: Mektebga shekemgi jastagi' bala ta'rbiyasi'ni'n' o'zgeshelikleri jismoniy, psixologiyali'q ha'm emotsional rawajlani'winda u'lken a'hmiyetke iye. Bu jas dawirinde balanın' minezi qa'liplese baslaydi', turmı'sqa sanali' tu'rde qarasawğa u'yrene baslaydi', sportqa i'qlas qoyg'an bala, pu'tkil o'mir boyına sport penen dos boli'p qaladı. Sport balanın' tek den sawlı'g'ı'n bekkemlep g'ana qoymastan shaqqanlı'qqa ziyalı' illiyetlerden qorg'aydı', yerk i'qrari'n bekkemleydi.
Mektepke shekem balalarda rawajlani'w wo'zgeshelikleri ha'm dene ta'rbiya: Mektepke shekemgi jas balali'qtı'n'a'hmiyetli da'wiri. Bul jas basqi'shi'nda balani'n' rawajlani'w wo'zgeshelikleri gu'zetiledi. Qoldi'n', a'sirese, ayaqti'n' tez wo'siwi yesabi'nan dene proporciyasi' wo'zgeredi. Bala kem-kemnen boyg'a tartadi'. Judi'ri'q ha'm barmaqlardag'i' bulshi'q yetlerdin' rawajlani'wi' na'tiyjesinde ha'rekettin' da'lligi a'melge asadi'. Shemirshekler su'yekke aylanadi. Bas, tobi'q ha'm wo'kshe su'yikleri intensiv tu'rde wo'siwin dawam yetedi.
Turmi'sli'q sanitariyali'q - gigienali'q sharayatlar: Balalar jasaytug'i'n imaratlardi' ta'miyinlewge bolg'an gigienali'q talaplar buri'ng'i'dag'i'dan pari'q qi'lmaydi'. Jay temperaturasi +21 gradustan artpawi' tiyis. Qi's ha`m gu`zde bo`lmeni turaqli' tu`rde samallati'p turi'w tiyis, al, ba`ha`r ha`m jaz aylari'nda a`ynek fortochkalari'n ba`rqulla ashi'p qoyi'w kerek. Biraq, ayna ashi'q hali'nda balalardi' bo`lmede jalg`iz qaldi'ri'wg`a bolmaydi'.
Rejim: Mektepke shekemgi jastag`i' balalardi'n` sutkali'q rejimi wo`zinin`du`zilisi boyi'nsha u`sh jasar balalardi'n` rejimine ko`p jag`daylarda sa`ykes keledi. Wolardag`i' principler birdey. Bul rejim to`mendegiler yesapqa ali'ng`an halda du`ziledi: balalar ku`ndiz bir ma`rte 2 2,5 saat uyqi'laydi', wolardi'n` sergek waqti' 6 – 6,5 saatqa shekem sozi'ladi', al tu`ngi uyqi'si' 10 – 11 saatti' quraydi', wolar ku`n dawami'nda to`rt ma`rte awqatlanadi'.
Awqatlani'w: Mektepke shekemgi jastag`i'lardi'n`awqatlani'wi' u`sh jasqa qarag`an balalardi'n` awqatlani'w ta`rtibi menen birgelikli sho`lkemlestiriledi. 3 jastan 7 jasqa shekemgi balani'n`awqati' birdey, tek racioni'nda azi' - kem pari'q bar. Yag`ni'y, 3 jastan 5 jasqa shekem ha`m 5 jastan 7 jasqa shekem.
Fizikali'q rawajlani'w ha`m fizikali'q ta`rbiya: Mektep jasi'ndag`i' balalarda fizikali'q rawajlani'wdi'n`anag`urli'm joqari' da`rejesi, aktiv ha`reketshen`ligi, dene quwatli'li'g`i'ni'n`arti'p bari'wi' ko`zge taslanadi'. Mine, bulardi'n` barli'g`i' dene shi'ni'g`i'wlari'nan ken` ham maqsetke muwapi'q paydalani'w ushi'n qolayli' sharayatlar jaratadi'.
Sergeklikti sho`lkemlestiriw: Ha`r qi'yli' jas da`wirleri si'yaqli' sergeklendiriw waqti'nda da balani'n` fizikali'q ha`m aqi'li'y rawajlani'wi' ushi'n sharayatlar ta`miyinlenedi. Mekepke shekemgi jastag`i' balalardi' sergeklendiriw maqsetke bag`darlang`an ha`m ha`r qi'yli' boladi'. Wolar wo`zleri jan`adan men`gergen, anag`urli'm qi'yi'n ha`reketlerdi isley alatug`i'nli'g`i'na quwanadi' ha`m wo`z jekedenesin basqara alatug`i'nli'g`i' menen maqtanadi'.
Mektepke shekemgi jastag`i' balalar menen islesiw qi'yi'nshi'li'qlari' ha`m jetiskenlikleri: Mektepke shekemgi jastag`i' bala qanday na`rsenin`qi'z balag`a, al, qanday na`rsenin` ul balag`a tiyisli yekenligin ayi'ri'p biliw tu`sinigine iye boladi'. Wo`ytkeni, qi'zlarda hayal-qi'zlardi'n`, al, ul balalarda yerkeklerdin` minez-qulqi'na ta`n wo`zgeshelikler payda bola baslaydi.
Balani'n' jetiskenlikleri: Balani'n` psixikali'q rawajlani'wi' ha`m woni'n` wo`z betinsheligin qa`liplestiriw ushi'n u`lken a`hmiyetke iye. Bunday woyi'nda bir tilekti yekinshisine bag`i'ndi'ra biliw ko`nlikpesi ta`rbiyalanadi'. A`ne bul yerkti rawajlandi'ri'wdi'n` negizi yesaplanadi. Bala usi' gezde tek wo`zi qa`legen
Balalarda fizikali'q ta`rbiyani' qadag`alawdi' sho`lkemlestiriw: Mektepke shekemgi ma`kemelerdegi dene ta`rbiyasi'nda ku`n ta`rtibindegi wo`z betinshe ha`reketten sho`lkemlestirilgen dene ta`rbiyasi' mashqi'lari' ha`m balalardi'n` shomi'li'wi' (ju`ziwi)na shekemgi ji'lji'mali' aktivliktin` ha`r qi'yli' formalari' qollani'ladi'. Balalardi'n` dene ta`rbiyasi'ni'n` da`slepki u`sh ji'li'nda gimnastika menen shug`i'llani'wg`a ayri'qsha itibar qarati'ladi'.
Paydalani'lg'an a`debiyatlar: Mazmunni'n` birinshi da`rejesi bul yeresekler ha`reketinin`predmetler menen sa`wlelendiriliwi, yekinshisi adamlar arasi'ndag`i' qari'm-qatnas, u`shinshi da`rejesi yeresekler miynetinin` ja`miyetlik a`hmiyetli elementlerin sa`wlelendiriwge mu`mkinshilik beredi. Biraq, bul process stixiyali' yemes.