Махмуд Қашқаридың «Девони луғат ат - турк» сөздігінің қазіргі қазақ тілінің дамуындағы маңызы
Ushbu tadqiqot ishi Mahmud Qashqariyning "Devoni lug'at at-turk" asari asosida qadimiy turkiy tillarning shakllanishi va ularning hozirgi qozoq tili rivojiga qo'shgan hissasi, shuningdek, ushbu asardagi etnotoponimik ma'lumotlarni o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda Mahmud Qashqariyning asarlarining turkiy tilga qo'shgan hissasi, so'zliklari haqidagi tadqiqotchilarning fikrlari, shuningdek, uning xaritasi orqali aniqlangan geografik joy nomlari va qabilalar haqidagi ma'lumotlar tahlil qilingan. Ishning asosiy maqsadi – buyuk allomaning boy merosini o'rganish va uni kelajak avlodlarga yetkazishdir. Tadqiqotda turkiy xalqlarning tarixi, geografiyasi va etnografiyasiga oid ko'plab ma'lumotlar, folklor namunalari, maqol va matallar, shuningdek, qadimiy she'rlar o'rin olgan. Tadqiqot ishining yakunida Mahmud Qashqariyning asarlari o'z davri uchun nafaqat turkiy tillarshunoslikning, balki umumiy turkiy xalqlar madaniyatining ham noyob ensiklopediyasi ekanligi ta'kidlangan.
Asosiy mavzular
- Mahmud Qashqariyning turkiy tilga qo'shgan hissasi: Mahmud Qashqariy o'zining "Devoni lug'at at-turk" asari bilan turkiy tillarning klassifikatsiyasiga oid yangi yondashuvlarni taklif qilgan. U turkiy tillarning tabiiy holatini saqlab qolish va boshqa tillardan ta'sirlanish darajasiga qarab tasniflagan. Asarda o'sha davrdagi turkiy tillarning grammatik tuzilishi, fonetikasi, leksikasi va dialektologik xususiyatlari haqida qimmatli ma'lumotlar berilgan.
- Mahmud Qashqariyning so'zliklari haqidagi tadqiqotchilarning fikrlari: Ushbu mavzu doirasida V.V. Radlov, M. Meloranskiy, A.N. Kononov kabi taniqli turkshunos olimlarning Mahmud Qashqariy va uning "Devoni lug'at at-turk" asari haqidagi ilmiy izlanishlari va fikrlari tahlil qilingan. Olimlarning Mahmud Qashqariyning turkiy tillarshunoslikka qo'shgan hissasi, uning xizmatlari hamda asarining ilmiy ahamiyati haqidagi qarashlari yoritilgan.
- Mahmud Qashqariy kartasining toponimikaga qo'shgan hissasi: Tadqiqotda Mahmud Qashqariy tuzgan xaritada aks etgan geografik nomlar va qabilalar haqidagi ma'lumotlar o'rganilgan. Xaritada ko'rsatilgan turkiy xalqlarning joylashuvi, shaharlar, daryolar, tog'lar va ularning nomlari, shuningdek, qabilalarning kelib chiqishi va migratsiyasi haqida qimmatli ma'lumotlar keltirilgan. Bu ma'lumotlar turkiy tillarning geografik tarqalishi va tarixiy rivojlanishini o'rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.
- Mahmud Qashqariy kartasidagi qabila nomlari: Ushbu mavzu doirasida xaritada qayd etilgan turkiy qabilalar va ularning nomlari, ularning joylashuvi va o'zaro munosabatlari haqida ma'lumot berilgan. Xususan, "arg'uv" qabilasining nomi va uning hozirgi qozoq tilidagi "arg'in" qabilasi bilan aloqadorligi yoritilgan.