Анотомия

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Urganch Davlat Universiteti Tabiiy Fanlar Fakulteti Bioologiya kafedrasi tomonidan tayyorlangan bo'lib, 'Anatomiya fanidan ma'ruzalar matni' deb nomlanadi. Kitobda tayanch harakat apparati, hujayra, to'qimalar, skelet tizimi, muskullar, ovqat hazm qilish tizimi, nafas olish a'zolari, siydik ajratish a'zolari, endokrin bezlar, markaziy nerv tizimi, periferik nerv tizimi, sezgi a'zolari hamda yurak va qon aylanish tizimi kabi anatomiya fanining asosiy bo'limlari keng qamrovli yoritilgan. Kitobda har bir mavzu bo'yicha batafsil ma'lumot berilgan bo'lib, anatomiya fanining tarixiy rivojlanishi, asosiy tushunchalar, tashqi tuzilishi, funksiyalari hamda ularning o'zaro aloqadorligi haqida ham ma'lumotlar keltirilgan. Shuningdek, har bir mavzuning oxirida savollar va kalit so'zlar berilgan bo'lib, talabalarga mavzuni mustahkamlashga yordam beradi.

Asosiy mavzular

Anatomiya fanining Predmeti, Maqsadi, Vazifalari va O'rganish Usullari: Ushbu mavzu anatomiya fanining predmeti, maqsadi, vazifalari va o'rganish usullari hamda biologiya fanlari sistemasida tutgan o'rni haqida ma'lumot beradi. Asosiy tushunchalar- prefka, ineksiya, steriomorfologiya, rentgenologiya, makroskopik anatomiya, mikroskopik anatomiya, sitalogiya, gistologiya, meyoz, mitoz, sitoplazma, membrana, bir qavatli epiteliy, pay, muskul, embriologiya-embrion taraqqiyotini o‘rganadi, umumiy embriologiya-embrion rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini o‘rganadi, xususiy embriologiya-malum bir sistematik guruxga mansub hayvonlar yoki o‘simliklarning embrion rivojlanishini o‘rganadi, zigota- urug‘langan tuxum hujayra, ontogenez – tirik organizmning hosil bo‘lishidan to umrining oxirigacha bo‘lgan individual taraqqiyot kabi tushunchalar keng yoritilgan.
Tayanch Harakat Apparati: Mavzuda tayanch harakat apparatining umumiy tuzilishi va uning qismlari, ya'ni suyak tizimi, suyaklar va ularning birlashmalari, bo'g'imlar va ularning harakatlari haqida batafsil ma'lumot berilgan. Suyak shakllari, tuzilishi, biologik vazifalari, suyaklanish usullari, suyaklararo bo'g'imlar turlari, bo'g'imlarning tuzilishi, harakatlari va rivojlanishi hamda kalla suyagi, umurtqa pog'onasi, ko'krak qafasi, yelka kamari va oyoq kamari suyaklari hamda qo'l va oyoq skeleti suyaklarining tuzilishi batafsil yoritilgan.
Muskul tizimi: Ushbu mavzu muskullarning tuzilishi va funksiyasi, muskullarning morfologik va funksional ta'rifi, gavda muskullari, umurtqa pog'onasining muskullari, nafas olish muskullari, ko'krak muskullari, qorin muskullari, orqa muskullari, bosh va bo'yin muskullari hamda qo'l va oyoq muskullari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Ovqat Hazm Qilish Tizimi: Mavzu ovqat hazm qilish tizimining umumiy anatomiyasini, ovqat hazm qilish organlarining tuzilishi va rivojlanishini, jumladan og'iz bo'shlig'i, halqum, hiqildoq, traxeya, o'pka, burun, tomoq, jigar, oshqozon, ingichka va yo'g'on ichaklar, oshqozon osti bezi, ichaklar va ularning funksiyalari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Nafas Olish A'zolari: Mavzu nafas olish a'zolarining umumiy ta'rifini, burun bo'shlig'ini, burun yo'llari, ularning tuzilishi va ahamiyatini, o'pkalarning morfologik va funksional birligini, shuningdek, bronxlar, alveolalar, plevra pardasi va gazlar almashinuvi jarayonini ochib beradi.
Siydik Ajratish A'zolari: Ushbu mavzu siydik ajratish a'zolarining umumiy ta'rifini, buyraklar va ularning joylashishi, tuzilishi va funksional ahamiyatini, buyraklarning qon bilan ta'minlanishini, siydik yo'llari, siydik qopi, siydik chiqarish kanali, prostata bezi, jinsiy gormonlar va ularning ahamiyati haqida ma'lumot beradi.
Endokrin Sistema: Mavzu endokrin sistemani, ya'ni ichki sekretsiya bezlarini, ularning turlarini, vazifalarini va gormonlar ta'sirini yoritadi. Gipotiz bezi, qalqonsimon bez, buyrak usti bezi, oshqozon osti bezi (insulin va glyukagon), ayrisimon bez, jinsiy bezlar (testosteron va estrogen) kabi bezlar va ularning funksiyalari haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Markaziy Nerv Tizimi va Orqa Miya: Ushbu mavzu nerv sistemasining umumiy ta'rifini, uning organism faoliyatidagi ahamiyatini, markaziy, periferik, somatik, vegetativ, avtonom nerv tizimlarini va orqa miyaning tuzilishi, joylashishi, funksiyalari hamda orqa miya nervlari va ularning vazifalari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Bosh Miya va Uning Bo'limlari: Mavzu bosh miyaning tuzilishi, uning bo'limlari (uzunchoq miya, Varoliy ko'prigi, miyacha, bosh miya yarimsharlari), miya po'stlog'ining vazifasi va ahamiyati, hamda bosh miya tuzilishiga ta'sir etuvchi omillar haqida ma'lumot beradi.
Periferik Nerv Tizimi va Bosh Miya Nervlari: Mavzu periferik nerv tizimini, bosh miya nervlarining sinflanishini, ularning tuzilishini, harakatlanuvchi, sezuvchi va aralash nerv tolalarning ta'rifini, bosh miya nervlarining chiqish joylari, yadrolarni joylashishi, innervatsiya sohalari hamda orqa miya nervlarining tuzilishi va vazifalari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Ko'rish A'zosi: Mavzu ko'rish a'zosining tuzilishi, jumladan, ko'zning yordamchi apparatlari (qovoqlar, ko'z yoshi bezi, ko'z musqullari) va ko'z sokkasining tuzilishi (shoh parda, qora parda, tomirli parda, gavhar, ko'z namlagichi) hamda ularning vazifalari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Eshitish, Ta'm Bilish va Hid Bilish A'zolari: Ushbu mavzu eshitish, ta'm bilish va hid bilish a'zolarining tuzilishi, funksiyalari va rivojlanishi haqida ma'lumot beradi. Tashqi, o'rta va ichki quloq, labirint, yarim aylana kanallar, chig'anoq, dahliz, shuningdek, til va uning tuzilishi, burun bo'shlig'i va undagi hid bilish hujayralari hamda ta'm sezgilari haqida batafsil ma'lumotlar keltirilgan.
Yurak va Qon Aylanish Tizimi: Mavzu yurakning tuzilishi, qon tomirlar (arteriya, vena, kapillyarlar), aorta va uning shoxlari, kichik va katta qon aylanish doiralari, yurakning qon bilan ta'minlanishi va uning rivojlanishi hamda yoshga qarab o'zgarishi haqida batafsil ma'lumot beradi.
Limfa Tizimi: Ushbu mavzu limfa tizimining umumiy anatomiyasi, limfa tomirlarining tuzilishi, limfa tugunlari, limfa suyuqligi va limfa aylanmasi haqida ma'lumot beradi.
Siydik A'zolari Tizimi va Endokrin Bezlar: Mavzu siydik ajratish a'zolarining umumiy ta'rifini, buyraklar va ularning joylashishi, tuzilishi, funksiyalari va qon bilan ta'minlanishini, siydik yo'llari, siydik qopi, siydik chiqarish kanali, shuningdek, prostata bezi va jinsiy gormonlar hamda endokrin bezlar haqida batafsil ma'lumot beradi.
Orqa Miya Nervlari: Ushbu mavzu orqa miyadan chiqadigan nervlar, ularning tuzilishi, harakatlanuvchi, sezuvchi va aralash nerv tolalarining ta'rifi, orqa miya segmentlari, shuningdek, bo'yin, elka, bel va dum chigallari hamda ularning vazifalari haqida batafsil ma'lumot beradi.
Bosh Miya Nervlari: Mavzu bosh miyadan chiqadigan nervlar, ularning tuzilishi, funksiyalari, bosh miya nervlarining sinflanishi, harakatlanuvchi, sezuvchi va aralash nerv tolalarning ta'rifi, bosh miya nervlarining chiqish joylari, yadrolarni joylashishi, innervatsiya sohalari va bosh miya segmentlari hamda ularning vazifalari haqida batafsil ma'lumot beradi.