To’qimachilik materialshunosligi

Ushbu metodik qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi tasarrufidagi Toshkent To‘qimachilik va Yengil Sanoat Instituti “To‘qimachilik Materialshunosligi” kafedrasi tomonidan «To‘qimachilik Materialshunosligi» fanidan tayyorlangan. Qo‘llanma 5320900–Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini ishlash va texnologiyasi (yigirilgan ip ishlab chiqarish; ipak mahsulotlarini ishlab chiqarish; trikotaj; to‘qima) ta’lim yo‘nalishidagi bakalavr bosqichi talabalari uchun laboratoriya ishlarini bajarishga mo‘ljallangan. Unda to‘qimachilik materiallari, ip, gazlamalarning tuzilishi, olinishi va xususiyatlarini aniqlashning uslub va vositalari, tayyor mahsulotlarning olinishi, ularning assortimenti, tuzilishi va xususiyatlarini o‘rganish, zamonaviy asbob-uskunalar yordamida fizik-mexanik xossalarini aniqlash, mahsulotni qayta ishlanish jarayonida sifatining o‘zgarishi, olingan sinov natijalarini standart talablariga asosan baholash qoidalari o‘rgatiladi. Qo‘llanma talabalar bilimini yanada oshirishga imkon beradi.

Asosiy mavzular

To‘qimachilik tolalari va ularning tuzilishini mikroskop ostida tekshirish: Ushbu mavzu to‘qimachilik tolalari bilan tanishishni, ularning mikroskop ostidagi tuzilishini o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Unda mikroskop tuzilishi, undan foydalanish uslublari, tabiiy va kimyoviy tolalarning ko‘ndalang va bo‘ylama ko‘rinishini chizish kabi mavzular yoritilgan.
Paxta tolasining namligini aniqlash: Ushbu mavzu to‘qimachilik mahsulotlarini bevosita va bilvosita usullar bilan namligini aniqlashni o‘rganadi. Unda havoning nisbiy namligi, to‘qimachilik mahsulotlari namligi, haqiqiy namlik, belgilangan (konditsion) namlik kabi tushunchalar, shuningdek, AK-2 va TEV-1 kabi uskunalardan foydalanish usullari yoritilgan.
Paxta tolasidan namunaviy va natijaviy pilik tayyorlash: Ushbu mavzu kichik va o‘rtacha laboratoriya namunasini olib, paxta tolasining keyingi sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun namunaviy hamda yakuniy piliklar tayyorlashni o‘rgatadi. Unda pilik tayyorlash zaruriyati, jarayoni va cho‘zish uskunasi haqida ma’lumotlar berilgan.
Paxta tolasi tarkibidagi nuqson va chiqindilar miqdorini aniqlash: Ushbu mavzu paxta tolasida uchrovchi nuqson va chiqindilar bilan tanishtiradi hamda ularni aniqlash usullarini o‘rgatadi. Unda nuqtadan olingan namuna, birlashtirilgan namuna, sinov namunasi kabi tushunchalar, nuqson va chiqindilarning etalon ko‘rinishlari va ularni qo‘l bilan aniqlash usuli, shuningdek, AX-M uskunasi yordamida aniqlash tartibi yoritilgan.
Paxta tolasining uzunligini aniqlash: Ushbu mavzu paxta tolasidan tayyorlangan shtapelni guruhlarga ajratish usuli bilan ularning massasi orqali uzunligini aniqlashni o‘rgatadi. Unda V.N.Jukov priborining ishlash usuli, tolalar uzunligini aniqlash qoidalari va hisoblash formulalari berilgan.
Paxta tolasi pishib yetilganligini aniqlash: Ushbu mavzu taqqoslash usuli bilan paxta tolasini pishib yetilganligini aniqlashni o‘rgatadi. Unda tolaning pishib yetilganligi tushunchasi, etalonlar bilan tanishish va laboratoriya usuli haqida ma’lumot berilgan.
Paxta tolasi chiziqiy zichligini aniqlash: Ushbu mavzu gravimetrik usuli bilan paxta tolasini chiziqiy zichligini aniqlashni o‘rgatadi. Unda chiziqiy zichlik, ingichkalik tushunchalari, ularni aniqlash usullari va formulalari berilgan.
Paxta tolasi mustahkamligini aniqlash: Ushbu mavzu DSh-3M priborida paxta tolasining mustahkamligini aniqlashni o‘rgatadi. Unda tolaning uzilishidagi mutloq va nisbiy mustahkamlik, DSh-3M priborida aniqlash usuli va formulalar berilgan.
Paxta tolasi navini qutblangan nur yordamida aniqlash: Ushbu mavzu qutblangan nur yordamida paxta tolasini rangli tovlanishiga qarab uning pishib yetilganligini aniqlashni o‘rgatadi. Unda qutblangan nur, qutblangan nur hosil qiluvchi moslama tushunchalari, usul va etalonlar haqida ma’lumot berilgan.
Paxta tolasi navini LPS-4 asbobida aniqlash: Ushbu mavzu LPS-4 uskunasi yordamida paxta tolasining navini aniqlashni o‘rgatadi. Unda usul, shakl va uskunaning ishlash tartibi haqida ma’lumotlar berilgan.
Kanop tolasining egiluvchanligi va mustahkamligini aniqlash: Ushbu mavzu kanop tolasining egiluvchanligi va mustahkamligini aniqlash usulini o‘rgatadi. Unda kanop tolasining egiluvchanligi, mustahkamligi tushunchalari, GV-2 va DKV-60 uskunalarining ishlash usullari va tasvirlari berilgan.
Kanop tolasining uzunligi va chiziqiy zichligini aniqlash: Ushbu mavzu kanop tolasining o‘rtacha uzunligini va chiziqiy zichligini aniqlashni o‘rgatadi. Unda usullarni o‘rganish, namuna tayyorlash va hisoblashlar haqida ma’lumot berilgan.
Gazlamalarning oddiy o‘rilishlarini o‘rganish: Ushbu mavzu gazlama o‘rilishini aniqlash, polotno, sarja, satin, atlas o‘rilishlarining rapportini chizishni o‘rgatadi. Unda gazlama o‘rilishi turlari, ularning hosil bo‘lish shartlari va turlari haqida ma’lumot berilgan.
Gazlamalardan namunalar olish va sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash: Ushbu mavzu gazlamalarning o‘lchamlari, massasi va tuzilishini aniqlash usullarini o‘rgatadi. Unda gazlamalarning qalinligi, vazni, zichligi, mustahkamligi va boshqa sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash usullari va formulalar berilgan.
Trikotaj matodan namunalar olish va sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash: Ushbu mavzu trikotaj matolarining o‘lchamlari, massasi va tuzilishini aniqlash usullarini o‘rgatadi. Unda trikotaj o‘rilishlarining tuzilishi, asosiy texnologik ko‘rsatkichlarini hisoblash usullari va formulalar berilgan.
Notо’qima matodan namunalar olish va sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash: Ushbu mavzu noto‘qima matolarning o‘lchamlari, massasi va tuzilishini aniqlash usullarini o‘rgatadi. Unda noto‘qima matolar turlari, tikish ipining zichligi, mato uzunligi va enini aniqlash usullari va formulalar berilgan.
To‘qimachilik gazlamalarining bikrligini aniqlash: Ushbu mavzu to‘qimachilik mahsulotlarining egilishdagi bikrligini aniqlash, hamda uskunalar bilan ishlashni o‘rgatadi. Unda bikrlikni aniqlash usullari, PT-2 uskunasining ishlash usuli va formulalar berilgan.
To‘qimachilik gazlamalarining burmabopligini aniqlash: Ushbu mavzu to‘qimachilik mahsulotlarining egilishdagi burmabopligini aniqlash, hamda uskunalar bilan ishlashni o‘rgatadi. Unda burmaboplik hususiyati, uni aniqlash usullari va formulalar berilgan.
To‘qimachilik gazlamalarining g’ijimlanmasligini aniqlash: Ushbu mavzu to‘qimachilik matolarining g’ijimlanmaslik hususiyatlarini aniqlash usulini va unda qo‘llaniladigan uskunalarning ishlash usullarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda g’ijimlanmaslik tushunchasi, usullar va koeffitsiyentlarni aniqlash haqida ma’lumotlar berilgan.
To‘qimachilik gazlamalarining kirishishini aniqlash: Ushbu mavzu to‘qimachilik mahsulotlarining yuvgandagi kirishuvchanligini aniqlash, hamda uskunalar bilan ishlashni o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda kirishuvchanlik tushunchasi, usullar va uni aniqlash formulalari berilgan.
To‘qimachilik gazlamalarining fizik xossalarini aniqlash: Ushbu mavzu to‘qimachilik matolarining havo o‘tkazuvchanlik, suv o‘tkazuvchanlik va suv o‘tkazmaslik hususiyatlarini aniqlash va shu maqsadda ishlatiladigan uskunalar bilan ishlashni o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda havo o‘tkazuvchanlik, namlik, kapillyarlik, suv o‘tkazuvchanlik kabi tushunchalar va ularni aniqlash usullari berilgan.