Хоразм вилояти шароитида омад ғўза навининг биологияси ва етиштириш агротехнологияси

Ushbu dissertatsiya Xorazm viloyati sharoitida 'Omad' g'o'za navining biologiyasi va uni yetishtirish agrotexnologiyasini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda 'Omad' navining o'sish va rivojlanishiga suv berish tartibining ta'siri, bosh poya va shoxlanishning rivojlanishi, gul tugishi, ko'sak hosildorligi, chigitning vazni va moydorligi, hamda iqtisodiy samaradorligi o'rganilgan. Xorazm viloyatining tabiiy va iqlim sharoiti, tuproqning agrofizikaviy va agrokimyoviy xossalari ham tahlil qilingan. Tadqiqot natijalariga ko'ra, 'Omad' navining boshqa navlarga nisbatan yuqori hosildorligi va tezpisharligi aniqlangan.

Asosiy mavzular

Mavzuning dolzarbligi: O'zbekiston mustaqillikka erishgandan so'ng qishloq xo'jaligini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etdi. Paxtachilik mamlakat iqtisodiyotiga salmoqli hissa qo'shadi. Xorazm vohasi paxtachilik hududlaridan biri bo'lib, bu yerda tezpishar, serhosil va sifatli paxta beradigan g'o'za navlari kerak. Shu sababli O'zbekiston Paxtachilik ilmiy tadqiqot instituti Xorazm filialida yaratilgan 'Omad' g'o'za navining agrotexnologiyasini ishlab chiqish dolzarb vazifa hisoblanadi.
Tadqiqot obyektlari: Xorazm viloyati sharoitida 'Omad' g'o'za navining biologiyasi va yetishtirish agrotexnologiyasi.
Ishning maqsadi: 'Omad' g'o'za navlarining mahsudorligiga, suv berish tartibi, mineral moddalarning ta'sirini o'rganish, ularni o'z vaqtida shimilishi, sug'orish me'yorini agrotexnik qoidalariga to'g'ri rioya qilib aniqlash, hamda «Omad» g'o'za navining biologiyasini, morfologiyasini, xosildorligini oshirishning uslublarini nazariy jixatdan o'rganib chiqish.
Tadqiqot metodlari: Laboratoriya va dala tajribalari, marfologik, fenologik, fiziologik, biokimyoviy va statistik metodlar.
Olingan natijalar va ularning yangiligi: Xorazm vohasida keng tarqalgan, qadimdan sug'orilib kelingan o'tloq-allyuvial tuproqlarda yangi «Omad» g'o'za navidan viloyatda joriy etilgan «Xorazm-127» g'o'za naviga nisbatan yuqori va sifatli paxta hosili yetishtirishda ularning o'sishi, rivojlanishi o'rganildi.
Amaliy ahamiyati: Yangi va istiqbolli Omad g'o'za navi nazorat («Xorazm-127») naviga nisbatan 5-6 kunga tez pishdi. «Xorazm-127» g'o'za naviga nisbatan Omad g'o'za navidan 4,1 ts/ga, qo'shimcha paxta xomashyosi terib olindi.
Tatbiq etish darajasi va iqtisodiy samaradorligi: Tadqiqotlar natijasi asosida ishlab chiqilgan «Omad» g'o'za navining agrotexnologiyasi 2016 yilda viloyat bo'yicha 7000 gektar maydonda qo'llanilgan. Iqtisodiy samaradorligi hisoblab chiqilganda o'rganilgan navlardan 234618,4; 215758,0 so'm/ga sof foyda olingan. Rentabellik 41,9%, 40,2% ni tashkil etgan.
Qo'llanish sohasi: Biologiya ,qishloq xo'jaligi, ekologiya.
Xorazm viloyatining tabiiy sharoiti: Xorazm viloyati O'zbekistonnning shimoli-g'arbida, Amudaryoning quyi qismi, 60°-61° sharqiy, 40°-41° shimoliy kenglikda joylashgan. Viloyatning 80% dan ortiq hududi Amudaryoning cha' soxilida, qolgan qismi esa uning o'ng soxilida joylashgan. Viloyat umumiy yer maydoni 605,2 ming gektar, shundan 272 ming ga sug'oriladigan yerlar hisoblanadi.
Xorazm viloyatining iqlimi: Viloyat iqlimi keskin kontinental bo'lib, yozi juda issiq va qishi sovuq, yillik am'lituda juda yuqori. Havoning issiq davri 205-240 kungacha cho'ziladi. Foydali harorat yig'indisi 2000-2300°S ni tashkil etadi. Birinchi sovuq tushishi 31 oktyabrgacha, oxirgisi 31 martga to'g'ri keladi.
Tajriba o'tkazilgan joyning tuprogi: Tajriba dalasi tuproqlari o'tloq-allyuvial tuproqlar bo'lib, mexanik tarkibi o'rtacha qumoq hisoblanadi. Viloyatning hamma yerlarida ikkilamchi sho'rlanish ro'y bergan, shundan 122,8 ming gektari kuchsiz, 101 ming gektari o'rta va 36 ming gektardan ko'prog'i kuchli darajada (bu raqamlar u yoki bu yoqqa o'zgarishi mumkin) sho'rlangan va shuning uchun bunga qarshi chora qo'llamay turib ekinlardan yuqori hosil olish mumkin emas.
G'o'za navlarining bo'yiga o'sishi: «Omad» navida bosh poya Xorazm-127ga nisbatan yuqori o'sishi kuzatildi. «Sulton» navining bo'yi nazoratga nisbatan yuqori bo'ldi. Sug'orish va o'g'itlashni o'zgartirish natijasida bosh poya balandligi oshdi.
G'o'za shoxlanishi: «Omad» navida shoxlanish boshqa navlarga nisbatan ko'proq kuzatildi. Ko'proq shoxlanish 0-3-1 sug'orish tartibida va N-250, P2O5-150, K-120 kg/ga o'g'it bilan ta'minlanganda kuzatildi.
Gullashi va ko'sak tugishi: «Omad» navida shona va gul soni nazoratga nisbatan yuqori bo'ldi. Sug'orish va o'g'itlashni o'zgartirish natijasida shona va gul soni oshdi.
Hosildorligi: «Omad» navi yuqori hosildorlikka ega ekanligi aniqlandi. «Omad» navida paxta hosili nazoratga nisbatan yuqori bo'ldi. 1-3-1 sug'orish tartibida yuqori hosil olindi.
Chigitning vazni va moydorligi: «Omad» navining chigitida moy ko'proq to'plangan. O'g'it miqdori va sug'orish tartibini o'zgartirish natijasida chigit vazni va moydorligi oshdi.
Iqtisodiy samaradorlik: «Omad» navining iqtisodiy samaradorligi yuqori ekanligi aniqlandi. Uni yetishtirish uchun sarflangan xarajatlar uning daromadidan kam bo'lgan.