Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan nashr etilgan, Termiz davlat universiteti professori Sh. Qodirova tomonidan tayyorlangan "Nutq o'stirishi nazariyasi va metodikasi" fanidan ma'ruza matnidir. Kitobda nutqni rivojlantirish nazariyasi va metodikasining predmeti, nazariy asoslari, shakllanish tarixi, rivojlanish bosqichlari, lug'at boyitish metodlari, grammatik tuzilishni shakllantirish, nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, bolalarni badiiy adabiyot bilan tanishtirish kabi muhim mavzular atroflicha yoritilgan. Kitobda, shuningdek, nazariy bilimlarni mustahkamlashga qaratilgan nazorat savollari ham berilgan.

Asosiy mavzular

NUTQ O’STIRISH NAZARIYASI VA METODIKASI FANINING PREDMETI VA UNING NAZARIY ASOSLARI: Nutqni rivojlantirish metodikasi – maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirishga yo’naltirilgan pedagogik faoliyat qonuniyatlarini o’rganuvchi fandir. Metodikaning asosiy vazifasi – ilmiy-psixologik asosda nutqni rivojlantirishning eng samarali vositalari, metodlari va usullarini ishlab chikish hamda bolalarda zarur nutqiy ko’nikmalarni muvaffakiyatli ravishda rivojlantirishlari uchun ular bilan bolalar bog’chalari tarbiyachilarini kurollantirishdan iboratdir. Asosiy mazmuni - bolalarda og’zaki nutqni, uning atrofdagilar bilan nutqiy muloqoti ko’nikmalarini shakllantirishdir.
NUTQ O‘STIRISH NAZARIYASI VA METODIKASINING SHAKLLANISH TARIXI: Bu mavzuda xorijiy va o’zbek mutafakkirlarining ta’lim va tarbiya haqidagi qarashlari, xususan, K.D.Ushinskiyning bolalarga birinchi navbatda ona tilini o’kitish asoschisi ekanligi, E.N.Vodovozovaning bolalar nutqini rivojlantirish metodikasiga qo’shgan hissasi, sovet davrida nutq metodikasining rivojlanishi kabi mavzular ko’rib chiqiladi.
BOLALAR BOG’CHASIDA NUTQNI RIVOJLANTIRISHGA DOIR ISHLAR TIZIMI: Mavzuda bolalar bog’chasida nutqni rivojlantirish sohasida amalga oshiriladigan ishlarining maksad va vazifalari, nutqni rivojlantirish dasturining ilmiy asosi, barcha yosh bosqichlarida bolalar nutqini rivojlantirishga doir pedagogik ishlar mazmuni va shart-sharoitlari hamda go’daklik yoshi (0-1), ilk yosh (1-3), maktabgacha yoshdagi kichik yosh (3-5), maktabgacha yoshdagi katta yosh (5-7) bolalar nutqini rivojlantirish vazifalari atroflicha o’rganiladi.
BOLALARGA MONOLOGIK NUTQNI O’RGATISH: Mavzu bolalarga monologik nutqni o’rgatishning nazariy asoslari, shuningdek, uning vazifalari va shakllarini ochib beradi. Qayta hikoya qilish va hikoya qilish kabi metodlar, shuningdek, nutqni rivojlantirishning asosiy shakllari va vositalari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
NUTQNING GRAMMATIK TUZILISHINI SHAKLLANTIRISH: Grammatika deganda nutqiy faoliyat natijalarini tavsiflash va tartibga solish uchun lingvistlar tomonidan o’ylab topilgan qoidalar majmuasi tushuniladi. Mavzuda nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish jarayonining asosiy vazifalari, bola nutqining grammatik shakllarni o’zlashtirish bosqichlari, nutqni rivojlantirish usullari va metodlari, shuningdek tarbiyachiga qo’yiladigan talablar ham atroflicha yoritilgan.
NUTQNING TOVUSH MADANIYATINI TARBIYALASH: Nutq madaniyati tushunchasi, uning rivojlanish bosqichlari va usullari, shuningdek, nutqni rivojlantirishda tovushlarni to’g’ri talaffuz qilish, artikulyatsiya apparati harakatlari, nutqiy nafas olish, ovoz va diktsiyani rivojlantirishga qaratilgan ishlar haqida ma’lumot berilgan. Mavzuda tovushlarni tabakalashtirish va ulardan foydalanishning ahamiyati ham tushuntirilgan.
BOLALARNI BADIIY ADABIYOT BILAN TANISHTIRISH: Badiiy adabiyot bolalarni har tomonlama tarbiyalash, ularning nutqini rivojlantirish va boyitishga ulkan hissa qo’shishi, shuningdek ularning hissiy, axloqiy va estetik rivojlanishiga ta’sir ko’rsatishi haqida so’z boradi. Mavzuda bolalarni ilmiy-ommabop va badiiy adabiyotlar bilan tanishtirish metodlari, usullari va vositalari hamda har bir yosh bosqichida ularga qo’yiladigan talablar atroflicha yoritilgan.