Ўсмирларда ўқув мотивлари ва уларнинг психологик хусусиятлари
Ushbu maqola oʻsmirlarda oʻquv motivlarining psixologik xususiyatlarini tahlil qiladi. Maqolada motiv tushunchasi, uning oʻquv faoliyatiga taʼsiri va motivlarning turlari batafsil yoritilgan. Oʻsmirlarning oʻquv jarayonidagi turli motivlari, jumladan, yutuqqa erishish, ota-onasini xursand qilish, oʻqituvchining maqtoviga sazovor boʻlish, oʻquv predmeti bilan qiziqish va boshqalar tahlil qilingan. Shuningdek, oʻquv motivlarining salbiy va ijobiy turlari, ularning shakllanish omillari va oʻqituvchining oʻsmirlarda ijobiy oʻquv motivlarini shakllantirishdagi roli ham koʻrsatib oʻtilgan.
Asosiy mavzular
- Motivning mohiyati va funksiyalari: Motivning lotincha kelib chiqishi, 'harakatlantiraman' maʼnosi va insonni harakatga undovchi sabab ekanligi tushuntirilgan. Uning asosiy funksiyasi insonni harakatga, xulq-atvorni amalga oshirishga undashligi taʼkidlangan.
- Oʻsmirlarning oʻquv motivlari: Oʻsmirlarning oʻquv faoliyatiga boʻlgan motivlarining turli-tumanligi va ularning 'aʼlochi' boʻlish, ota-onasini xursand qilish, oʻqituvchining maqtoviga sazovor boʻlish, oʻquv predmeti bilan qiziqish, savodxon boʻlish istagi, ijtimoiy va amaliy ahamiyatni anglash, kasbiy sifatlarni shakllantirish, majburiyatdan qochish va boshqa motivlar tahlil qilingan.
- Oʻquv motivlarining tasnifi: Oʻquv motivlarining mohiyati va jarayonlari bilan bogʻliq hamda ijtimoiy munosabatlar va tashqi omillar bilan bogʻliq ikki turga ajratilishi, shuningdek, ijobiy (musbat) va salbiy (negativ) motivlar tushuntirilgan.
- Salbiy oʻquv motivatsiyasi: Salbiy motivatsiyaning yuzaga kelish sabablari, jumladan, bilimlarni oʻzlashtirmaslik oqibatlari (jazo, tanbeh, obroʻsizlanish)ni anglash va shunga harakat qilish natijasida yuzaga kelishi hamda bunday oʻquvchilarning koʻrsatkichlari pastligi tahlil qilingan.
- Oʻquv motivatsiyasini shakllantirish: Oʻquv motivatsiyasining birday yuzaga kelmasligi, unga taʼsir etuvchi omillar, jumladan, yangi muhit, majburiyatlar, qonun-qoidalar taʼsirini yoʻqotishi va oʻsmirlarda oʻquvga nisbatan ijobiy munosabatning asta-sekin soʻnishi tahlil qilingan. Oʻquv faoliyati motivlarini shakllantirishning rejalashtirilgan holda amalga oshirilishi zarurligi taʼkidlangan.
- Oʻsmirlarda ijobiy oʻquv motivlarini shakllantirish usullari: Oʻsmirlarda kuzatiladigan salbiy oʻzgarishlarga nisbatan qoʻllaniladigan anʼanaviy intizom usullari (ogohlantirish yozish, ota-onalarga xabar berish, jazolash)dan koʻra, muammoning sabablarini aniqlash va ularga ijodiy yondashish muhimligi taʼkidlangan.