"Kasb ta'limi" yo'nalishi talabalarining bitiruv-malakaviy ishining iqtisodiy asoslarini bajarish bo'yicha uslubiy ko'rsatma
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Andijon Mashinasozlik Institutining "Sanoat Ishlab Chiqarishni Tashkil Etish" kafedrasi tomonidan "Kasb Ta'limi" yo'nalishi talabalarining bitiruv malakaviy ishining iqtisodiy asoslarini bajarish bo'yicha uslubiy ko'rsatmasidir. Kitobda korxona iqtisodiyoti, iqtisodiy hisoblar, asosiy fondlar va ularning amortizatsiyasi, elektr energiya sarfi, mahsulot tannarxi, korxona shtati, ish haqi, mexnat unumdorligi, rentabellik, kapital xarajatlarini qoplash muddatlari kabi muhim mavzular chuqur yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Ushbu bo'limda mamlakatimizdagi sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish va yangilash, innovatsiyalarga asoslangan texnologiyalarni joriy etish bo'yicha qo'yilgan maqsadlar, sanoatda jahon standartlariga javob beradigan mahsulotlar tayyorlashning ahamiyati, hamda iqtisodiy taraqqiyotning asosini tashkil etuvchi milliy iqtisodiyotning rivojlanishi haqida so'z boradi. Shuningdek, O'zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar va ularning iqtisodiy samaradorlikni oshirishdagi o'rni tahlil qilinadi.
- Iqtisodiy hisoblar: Korxona iqtisodiyoti va uning rivojlanishidagi roli, korxonalarning iqtisodiy samaradorligini ta'minlash, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishning muhimligi tushuntiriladi. Misol tariqasida sanoat korxonalarida keng dastgoxlarning modernizatsiya qilinishining iqtisodiy samaradorligini aniqlash uchun zarur bo'lgan hisob-kitoblar va formulalar keltirilgan.
- Asosiy fondlar - dastgoxlarning amortizatsiyasi: Asosiy fondlarning iqtisodiy qiymati va ularning amortizatsiya jarayoni, amortizatsiya me'yorini aniqlash formulalari va uning hisob-kitobi batafsil yoritilgan. Shuningdek, bir ishchining yillik ish vaqt fondi ham keltirilgan.
- Dastgoxlarga sarflanadigan elektr energiya xarajatlari: Har bir jarayondagi dastgox va uskunalarning elektr energiya sarfini hisoblash usullari va formulalari, shuningdek, tayyorlanayotgan mahsulot qiymati va uning tannarxini aniqlash usullari tushuntirilgan.
- Korxonaning shtat ro'yxati: Shtatlar jadvalining maqsadi, unda ishchilarning kategoriyalari, ularning soni va nisbati, shuningdek, asosiy va yordamchi ishchilarning nisbati aniqlash usullari keltirilgan.
- Asosiy va yordamchi ishchilarning ish haqi jamg'armasi: Ish haqi hisoblash tizimlari, ish haqi turlari (ishbay, vaqtbay), mukofotlar va qo'shimcha to'lovlar hamda ularning hisob-kitobi batafsil bayon etilgan.
- O'rtacha oylik ish haqi: O'rtacha oylik ish haqini hisoblash usullari, uning ahamiyati va ishchilarning mehnatiga qarab to'lanadigan to'lovlar haqida ma'lumot berilgan.
- Mexnat unumdorligi: Mexnat unumdorligining mazmuni, uni ifodalovchi ko'rsatkichlar (vaqt birligidagi mexnat unumdorligi va tayyorlangan mahsulotni mexnat sig'imi) va uning o'sishiga ta'sir etuvchi omillar tahlil qilingan.
- Tannarx va mahsulot bahosi: Tannarxning mazmuni, uni hisoblash usullari, asosiy sarf moddalari va sotish narxini aniqlashda hisobga olinadigan omillar yoritilgan. Shuningdek, korxona foydasi va rentabellik ko'rsatkichi ham keltirilgan.
- Foydani hisoblash: Korxonaning xo'jalik faoliyatidan olingan daromadlari va harajatlari asosida foydaning beshta ko'rsatkichi (yalpi foyda, asosiy faoliyatdan olingan foyda, umumxo'jalik faoliyatidan olingan foyda, soliqqa tortiladigan foyda, sof foyda)ni hisoblash usullari va formulalari keltirilgan.
- Rentabellik: Rentabellikning iqtisodiy ko'rsatkich sifatida ahamiyati, uni hisoblash usullari va turlari (aktivlar rentabelligi, sotish rentabelligi, umumiy rentabellik) batafsil yoritilgan.
- Yillik iqtisodiy samaradorlik: Samaradorlikning mazmuni, uni aniqlash usullari va iqtisodiy hamda ijtimoiy samaradorlikning farqlari tushuntirilgan. Shuningdek, kapital xarajatlarini qoplash muddatini hisoblash usullari ham berilgan.
- Foydalanilgan adabiyotlar: Kitobni tayyorlashda foydalanilgan ilmiy-uslubiy adabiyotlar ro'yxati keltirilgan.