Целлюлоза ишлаб чи қариш технологияси ва жараёнлари
Ushbu uslubiy qo'llanma O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Toshkent Kimyo-Texnologiya Instituti tomonidan tayyorlangan. Unda "Sellyuloza ishlab chiqarish texnologiyasi va jarayonlari" fani bo'yicha bakalavrlar uchun laboratoriya ishlarini bajarishga oid ma'lumotlar keltirilgan. Qo'llanma sellyuloza olish, uni turli usullarda qayta ishlash, sifatini aniqlash va uning xossalari bilan tanishishga qaratilgan. Unda paxta momig'i (lint), bug'doy somoni kabi o'simlik xomashyolaridan sellyuloza olish usullari, sellyuloza asosida karboksimetiltsellyuloza (KMC) olish va uning xossalarini o'rganish bo'yicha laboratoriya ishlari batafsil bayon etilgan. Shuningdek, sellyulozaning tuzilishi, xossalari va qo'llanilish sohalari haqida ham ma'lumotlar berilgan. Kitobda har bir laboratoriya ishini bajarish uchun kerakli moddalar, jihozlar va ish tartibi aniq ko'rsatilgan, natijalarni hisoblash formulalari ham keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Paxta momig'i (lint) asosida sellyuloza olish: Paxta momig'ini ishqoriy eritma bilan qaynatish orqali sellyuloza olish jarayoni, bu jarayonda ajralib chiquvchi qo'shimcha moddalar va olingan sellyulozaning tozaligi haqida ma'lumot beriladi. Ishlab chiqarish texnikasi va kerakli reaktivlar hamda jihozlar sanab o'tilgan.
- Bug'doy somoniidan sellyuloza olish: Bug'doy somonidan sellyuloza olishning sanoatdagi ahamiyati, uni olish usullari, texnologik jarayoni, ishlatiladigan kimyoviy moddalar va jihozlar haqida ma'lumot beradi. Jumladan, 'Celecar-Pomillo' usuli va undan foydalanish haqida so'z yuritiladi.
- Natronli usulda sellyuloza olish jarayonida ajralib chiqqan ishqor (qora shilak) konsentrasiyasini aniqlash: Natronli usulda sellyuloza olish jarayonida ajralib chiqqan ishqor eritmasining konsentrasiyasini aniqlash usuli, ya'ni titrlash usuli haqida ma'lumot beradi. Kerakli moddalar, jihozlar va ish tartibi hamda hisoblash formulalari keltirilgan.
- Sellyulozadagi kul (zol) miqdorini aniqlash: Sellyuloza tarkibidagi kul miqdorini aniqlash usuli, ya'ni sellyulozani yuqori haroratda kuydirib, qolgan qismini tortish orqali aniqlash haqida ma'lumot beriladi. Kerakli moddalar, jihozlar va ish tartibi batafsil bayon etilgan.
- Karboksimetiltsellyuloza (KMC) ning suvda eruvchanligini aniqlash: Karboksimetiltsellyuloza (KMC) ning suvda eruvchanligini aniqlash usuli, ya'ni 'POR 160' shishali filtr voronkasi yordamida eruvchanlikni aniqlash haqida ma'lumot beradi. Kerakli moddalar, jihozlar va ish tartibi hamda hisoblash formulalari keltirilgan.
- Karboksimetiltsellyuloza (KMC) namunalarini yuqori temperaturaga chidamlilik darajasini aniqlash: Karboksimetiltsellyuloza (KMC) ning yuqori temperaturaga chidamlilik darajasini aniqlash usuli haqida ma'lumot beradi. Bu KMC ning turli sharoitlarda o'z xossalarini qanchalik saqlab qolishini ko'rsatadi. Kerakli moddalar, jihozlar va ish tartibi hamda hisoblash formulalari keltirilgan.