КЕСИМ ВА ГАПНИНГ ЎЗБЕК ВА ИНГЛИЗ ТИЛЛАРИДАГИ ЛИНГВИСТИК ТАЛҚИНИ
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Milliy Universiteti, Samarqand Davlat Chet Tillari Instituti, Andijon Davlat Universitetining ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashida himoya qilingan filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi asosida tayyorlangan. Avtoreferatda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-2021 yillarda mamlakatni rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalar hamda O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining uzluksiz ta'lim tizimini yanada takomillashtirishga qaratilgan me'yoriy-huquqiy hujjatlar asos qilib olingan. Dissertatsiyada O'zbek va Ingliz tillarida kezim va gapning lingvistik talqini ikki xil – formal va substansial yondashuvlar asosida o'rganiladi. Tadqiqotda O'zbek tilida kezimning grammatik-morfologik va semantik-funksional jihatlari, uning formal va substansial jihatdan tahlili, shuningdek, ingliz tilida ushbu kategoriyaning o'rganilishi, klassifikatsiyasi, shu tillardagi kezimning turli turlari, ularning ingliz va o'zbek tilidagi mavqei, ishlatilishi qiyosiy-tipologik jihatdan tadqiq etilgan.
Asosiy mavzular
- O'zbek tilshunosligida kezim va gap talqini hamda ularning metodologik asoslari: Dissertatsiyaning birinchi bobida O'zbek tilshunosligida kezim va gapning metodologik asoslari, formal va substansial yondashuvlar, ularning o'ziga xos xususiyatlari hamda tarixiy taraqqiyoti tahlil qilingan. O'zbek tilshunosligining shakllanishida va rivojlanishida chet til, xususan rus tilshunosligining ta'siri, shuningdek, ushbu ta'sirga qarshi turib, o'zbek tilining o'ziga xos xususiyatlarini o'rganishga qaratilgan tadqiqotlar, jumladan, O'zbek substansial tilshunosligining shakllanishi atroflicha o'rganilgan.
- Ingliz tilshunosligida kezim va gap nazariyasi: Ikkinchi bobda ingliz tilida kezimning o'rganilishi, uning klassifikatsiyasi, o'ziga xos belgilari, oddiy va qo'shma gaplardagi kezimning struktura jihatdan tahlili, shuningdek, ingliz tilidagi kezimning qo'llanilishi va ishlatilishi haqida ma'lumot berilgan. Ingliz tilshunosligida kezimni o'rgangan olimlar, ularning ilmiy ishlari, tadqiqotlari, jumladan, formal va substansial yondashuvlar asosida bajarilgan tadqiqotlar ham tahlil etilgan.
- O'zbek va ingliz tillarida kezim tarkibi, kezim va gapning lingvistik tahlili: Uchinchi bobda esa O'zbek va Ingliz tillarida kezim va gapning lingvistik tahlili, ularning tarkibiy va mazmuniy jihatlari, o'ziga xos xususiyatlari qiyosiy-tipologik jihatdan ko'rib chiqilgan. O'zbek tilida mustaqil va nomustaqil kezim turlari, ularning qo'llanilishi, ingliz tilida esa ularning analoglari, shuningdek, ularning farqlari hamda o'xshash jihatlari tahlil qilingan. Jumladan, ingliz tilidagi kezimning shakllanishi va unga ta'sir ko'rsatuvchi omillar, O'zbek tilidagi kezimning o'ziga xos xususiyatlari bilan qiyoslangan.