Optika

Ushbu kitob Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi tomonidan tasdiqlangan "Optika" fani oʻquv-uslubiy majmuasi boʻlib, Samarqand Davlat Universiteti Fizika fakulteti Optika va spektroskopiya kafedrasi tomonidan tayyorlangan. Kitob 2-kurs talabalari uchun moʻljallangan boʻlib, 5140200-Fizika va 5140300-Astronomiya yoʻnalishlari talabalariga moʻljallangan. Unda optika fanining nazariy va amaliy qismlari, jumladan, yorug’likning tabiatini, elektromagnit nazariyasini, optik hodisalarni (interferensiya, difraksiya, qutblanish, dispersiya, sochilish), fotoeffekt, Kompton effekti, lazerlar va boshqa mavzular chuqur o’rganiladi. Kitobda har bir mavzu boʻyicha nazorat savollari, nazariy va amaliy mashg’ulotlar uchun tavsiyalar, mustaqil ta’lim mavzulari, shuningdek, foydalanilgan asosiy va qoʻshimcha adabiyotlar roʻyxati keltirilgan. Kitobning maqsadi talabalarga optika fanining zamonaviy yutuqlarini o’rgatish, ularning nazariy bilimlarini mustahkamlash va amaliy ko’nikmalarini shakllantirishdan iborat.

Asosiy mavzular

• Optika fanidan yakuniy baholash: Kitobda optika fanidan yakuniy baholashga oid turli variantlar keltirilgan. Bu variantlar orqali talabalarning fan bo’yicha olgan bilimlarini va ko’nikmalarini tekshirish nazarda tutilgan. Variantlarda nazariy savollar, masalalar va laboratoriya ishlariga oid topshiriqlar mavjud.
• Yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi, qaytish va sinish qonunlari: Bu mavzu optikaning asosiy qonunlari, yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalishi, uning qaytish va sinish qonunlari, shuningdek, optik tizimlarning tavsiflari bilan tanishtiradi. Yorug’likning manbalari va ularning xossalari ham yoritilgan.
• Yorug’likning elektromagnit nazariyasi: Mavzu Maxwell tenglamalariga asoslangan elektromagnit nazariyani o’rganadi. Unda elektromagnit to’lqinlarning tarqalishi, energiyasi, bosimi, shu bilan birga, yassi va sferik to’lqinlar haqida ma’lumotlar berilgan.
• Fotoeffekt hodisasi: Ushbu mavzu fotoeffekt hodisasini, Gers tajribasini, Stoletov qonunlarini, fotoeffektning qizil chegarasini va uning kvant nazariyasini o’rganadi. Fotoeffektning texnikada qo’llanilishi ham yoritilgan.
• Yorug’likning kombinasion sochilishi: Mavzu yorug’likning molekulyar sochilishini, Reley formulasini, Osmon va ufqning rangini, shuningdek, kombinasion sochilish hodisasini o’rganadi.
• Inersiаl sаnoq sistemаsi vа nisbiylikning mexаnik prinsipi: Mavzu Galiley almashtirishlari va nisbiylikning mexanik prinsipini, yorug’likning tezligini, Lorentz almashtirishlarini o’rganadi.
• Yorug’likning difraksiyasi: Ushbu mavzu Gyuygens-Frenel prinsipiga asoslangan difraksiya hodisasini, Frenel va Fraungofer difraksiyasini, difraksion panjaralarni va ularning xususiyatlarini o’rganadi.
• Yorug’likning qutblanishi: Mavzu yorug’likning qutblanish hodisasini, Malyus va Bryuster qonunlarini, shuningdek, qutblangan va qutblanmagan nurlarni o’rganadi. Unda Nikol prizmasi, polyaroidlar kabi qutblash usullari ham ko’rib chiqilgan.