по лабораторным работам по предмету “Прикладной механики”
Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Toshkent kimyo-texnologiya institutida qo‘llaniladi. Unda «Mexanik texnologiyalar» fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari uchun metodik qo‘llanma keltirilgan. Qo‘llanmada dastlab mexanik texnologiyalar fanining o‘rni va ahamiyati, laboratoriya mashg‘ulotlarining maqsadi va mazmuni tushuntiriladi. So‘ngra mexanik texnologiyalar, jumladan, sanoat mashinalari va apparatlarining turlari, konstruksiyasi va asosiy parametrlari, mexanik uzatmalarning turlari (silindrli, konussimon, chervyakli va planetar), shuningdek, podshipniklar va ularning turlari keng qamrovli tahlil etiladi. Har bir laboratoriya ishida nazariy asoslar, zarur jihozlar, bajarish tartibi va nazorat savollari berilgan. Kitobda mexanik uzatmalar, tishli g‘ildiraklar, podshipniklar va turli reduktorlar konstruksiyasini o‘rganishga oid amaliy mashg‘ulotlar joy olgan.
Asosiy mavzular
- Mexanik texnologiyalarning ahamiyati va qo'llanilishi: Kitobda O‘zbekiston Respublikasi kimyo-texnologiya institutida o‘qitiladigan «Mexanik texnologiyalar» fanining dolzarbligi, uning sanoat va texnologik jarayonlardagi o‘rni, shuningdek, mexanik uzatmalar, tishli g‘ildiraklar va podshipniklar kabi asosiy mexanik tizimlar hamda ularning konstruktiv xususiyatlari va qo‘llanilishi yoritilgan.
- Silindrli tishli uzatmalar va reduktorlar: Ushbu mavzu silindrli tishli uzatmalar va reduktorlarning konstruksiyasi, ularning afzalliklari va kamchiliklari, shuningdek, asosiy geometrik parametrlari va ularni aniqlash usullarini qamrab oladi. Gorizontal va vertikal joylashuvga ega bo‘lgan reduktorlarning turlari va ularning elementlari ham tushuntirilgan.
- Konussimon tishli uzatmalar va reduktorlar: Konussimon tishli uzatmalar va reduktorlarning tuzilishi, turlari (to‘g‘ri, tangensial va aylana tishli) va ularning asosiy parametrlari bayon etiladi. O‘zaro kesishuvchi o‘qli vallar uchun qo‘llaniladigan ushbu uzatmalar konstruksiyasi hamda asosiy parametrlarini hisoblash usullari ko‘rsatilgan.
- Chervyakli reduktorlar: Chervyakli reduktorlarning afzalliklari (yuqori uzatish soni, shovqinsiz ishlashi) va kamchiliklari (past KPİ, qizishi) hamda ularning konstruktiv elementlari, jumladan, archimed vintlari va chervyak g‘ildiraklari tavsiflanadi. Ushbu reduktorlarning asosiy parametrlari va ularni o‘rganish tartibi ham keltirilgan.
- Podshipniklar va ularning klassifikatsiyasi: Kitobda podshipniklarning vazifasi, tuzilishi, klassifikatsiyasi (GOST 3395-75 bo‘yicha) va asosiy o‘lchamlari haqida ma'lumot beriladi. Podshipniklarning turli xil turlari (sharikli, rolikli, sharchalik, chervyakli) va ularning ishdan chiqish sabablari ham tahlil qilingan.
- Planetar reduktorlar: Planetar reduktorlarning o‘ziga xos konstruktiv xususiyatlari, ularning kichik o‘lchamlari va katta uzatish soniga erishish imkoniyatlari yoritiladi. Planetar mexanizmlarning asosiy elementlari, jumladan, quyosh, sayyora va halqa g‘ildiraklari, shuningdek, ularning asosiy parametrlari ko‘rib chiqiladi.