Terminal holatlar va klinik o’lim.
Ushbu kitob terminal holatlar va ularning klinik ko'rinishlari, sabablari, patofiziologiyasi va reanimatsiya choralari haqida batafsil ma'lumot beradi. Unda ayniqsa, yurak va nafas faoliyatining to'xtashi, miya ishemiyasi va ulardan keyingi davrlarda qo'llaniladigan usullar, dorilar va muolajalar yoritilgan. Kitobda birlamchi va ikkilamchi reanimatsiya tadbirlari, postreanimatsion davrdagi parvarish va mumkin bo'lgan asoratlar haqida ham atroflicha so'z yuritilgan.
Asosiy mavzular
- Terminal holatlar va klinik o'lim: Terminal holat organizm hayotining oxirgi so'nish davri bo'lib, biologik o'limdan oldingi holatdir. Bunda organizmda qayta tiklanmaydigan o'zgarishlar yuzaga keladi va hayotiy funksiyalar susayadi. O'lim jarayonining asosiy omili gipoksiya hisoblanadi.
- Terminal holatlarning sabablari: Terminal holatlarga nafas yo'llarining berkilishi, nafas markazini susaytiradigan moddalar, miya shikastlanishlari, yallig'lanishlar, kislorod tanqisligi va boshqa ko'plab omillar sabab bo'lishi mumkin. Xususan, kichik yoshdagi bolalarda bu holatlarga anatomo-fiziologik hususiyatlar ham sabab bo'ladi.
- Terminal holatlar patofiziologiyasi va klinik ko'rinishi: Hayotiy zarur funksiyalar susayishi bilan organizmda gipoksiya kuchayadi va kompensator mexanizmlar ishga tushadi. Vaqt o'tishi bilan bu mexanizmlar susayib, gipoksiya, giperkapniya, metabolik atsidoz kuchayib, yurak va nafas faoliyati to'xtaydi.
- Agonal holatlar: Agonal oldi va agonal holatlar terminal holatning boshlang'ich bosqichlari hisoblanadi. Bu bosqichlarda bemorning xushi o'zgaradi, refleklari pasayadi, terisi rangi o'zgaradi va nafasida o'zgarishlar kuzatiladi.
- Klinik o'lim: Klinik o'lim hayotning biologik o'limga o'tish jarayoni bo'lib, bunda nafas va qon aylanish faoliyati to'xtaydi. Bu vaqt oralig'ida to'g'ri reanimatsiya muolajalari bilan bemorni tiriltirish mumkin.
- Birlamchi reanimatsiya (AVS onuni): Birlamchi reanimatsiya - bu nafas va yurak faoliyati to'xtaganidan keyin organizm hayotiy zarur funksiyalarini tiklashga qaratilgan muolajalardir. Bunga nafas yo'llarini ochish, sun'iy nafas berish va yurak massaji kiradi.
- Mustaqil qon aylanishini tiklash davri: Bu davrda yurak, qon tomir va o'pkalar faoliyatini stabillashtirish, qon aylanishini normallashtirishga qaratilgan muolajalar amalga oshiriladi. Unga vena ichiga dori yuborish, EKG va defibrillyatsiya kiradi.
- Ikkilamchi reanimatsiya: Ikkilamchi reanimatsiya postreanimatsion davrda amalga oshiriladi. Bosh miya va boshqa hayotiy organlar faoliyatini tiklash, saqlash va mo'tadillashtirishga qaratilgan muolajalar shu davrga kiradi.
- Miya ishemiyasidan himoya qilish: Gipoksiyadan so'ng miya hujayralarining shishishi va funksiyasining buzilishini oldini olish muhim. Bunga qon aylanishini yaxshilash, kalla ichi bosimini pasaytirish va antigipoksantlar qo'llash kiradi.
- Postreanimatsion kasallik va davolash: Reanimatsiyadan keyingi davrda bemorlarda turli kasalliklar (masalan, o'pka shishi, DVS-sindromi, yallig'lanishlar) paydo bo'lishi mumkin. Ularni davolashda muayyan tamoyillarga amal qilish kerak.