Ёввойи флора вакилларидан рекултивацияда фойдаланиш масалалари
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi O'zbekiston sharoitida rekultivatsiya maqsadlarida foydalanish mumkin bo'lgan yovvoyi flora vakillarini, xususan, burchoqdoshlar oilasiga mansub 10 tur o'simlikning biomorfologik va ekologik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqot natijasida ushbu o'simliklarning urug'idan ko'payishini hamda ulardan rekultivatsiya ishlarida samarali foydalanish mumkinligini aniqlash uchun eng chidamli va tez moslashuvchan turlarni tanlash asoslab berildi. Xususan, 'Tikanli kovul', 'Shirinmiya', 'Fedchenko namatagi' va 'Dorivor gulxayri' kabi turlarning introduktsiya va rekultivatsiya ishlarida eng chidamli va tez moslashuvchan ekanligi aniqlandi. Tadqiqot shuningdek, degradatsiyaga uchragan hududlarda tabiatni tiklash uchun ushbu o'simliklardan keng foydalanish mumkinligini ko'rsatib beradi.
Asosiy mavzular
- Mavzuning dolzarbligi: Insoniyat jamiyatda paydo bo'lgan vaqtdan boshlab, tabiat boyliklaridan foydalanib kelmoqda. Tabiatga bo'lgan ta'sir uzluksiz va ortiqcha bo'lsa, inson va tabiat o'rtasidagi mavjud muvozanat buziladi. Bu esa bir qator salbiy holatlarga olib keladi. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, atrof muhitni, hayvonot va o'simliklar dunyosini muhofaza qilishga alohida e'tibor berildi. Mamlakatimizda tabiatni muhofaza qilish va uning boyliklaridan oqilona foydalanish O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida o'z aksini topgan. Shu sababli, ushbu mavzu dolzarb hisoblanadi.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqot ishining maqsadi Yovvoyi flora vakillaridan rekultivatsiya maqsadlarida foydalanish masalalarini o'rganish va fitomeliorant turlarni tanlash. Tadqiqot vazifalari: Yovvoyi o'simliklarning rekultivatsiya uchun tanlab olingan vakillari haqida umumiy ma'lumot berish; Yovvoyi flora vakillarining bioekologik xususiyatlarini o'rganish; Tanlab olingan o'simliklarning urug' unish biologiyasini tadqiq etish; Rekultivatsiya maqsadlarida foydalanish masalalarini tahlil etish; Ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish.
- O'simliklar biomorfologik va ekologik xususiyatlari: Tadqiqotda 10 ta tur o'simlikning biomorfologik va ekologik xususiyatlari o'rganilgan. Bularga 'Tikanli kovul' (Capparis spinosa L.), 'Shirinmiya' (Glycyrrhiza glabra Z.), 'Danakli oqquray' (Psoralea drupaceae Bge.), 'Shmalgauzan astragali' (Astragalus schmalhausenii Bge.), 'Go'zal esparset' (Onobrichis pulchella Schrenk.), 'Kumushrang chingil' (Halimodendron halodendron Voss.), 'Fedchenko namatagi' (Rosa fedtschenkoana Rgl.), 'Dorivor gulhayri' (Althaea officinalis L.), 'Qo'qon boqlasi' (Vicia kokanica Rgl. et Schmalh.), 'Soxta yantoq' (Alhagi pseudalhagi Desf.) kiradi.
- Urug' unuvchanligini aniqlash: Tadqiqotda 10 ta tur o'simlikning urug' unuvchanligini aniqlash uchun tajriba o'tkazildi. Bunda nazorat guruhi bilan birgalikda Amminiy molibdat va Magniy xlorid eritmalari ta'sir ettirildi. Natijada, ushbu moddalarning urug'larning unib chiqishiga ta'siri aniqlandi. Xususan, 'Tikanli kovul', 'Na'matak', 'Gulxayri' kabi turlar Magniy xlorid ta'sirida yaxshi natija bergan.
- Xulosa va tavsiyalar: O'simliklar introduktsiyasi va rekultivatsiyasi sohasida o'tkazilgan tadqiqotlar flora tarkibini yanada boyitish, tabiiy o'simliklar resurslaridan samarali foydalanishni yo'lga qo'yish, inqirozga uchragan hududlarni qayta tiklash uchun tegishli fitomeliorantlarni tanlash va amaliyotga kiritish, pirovard natijada, Vatanimiz ekologik xavfsizligini ta'minlanishiga zamin yaratadi. Cho'l va adir mintaqasida keng tarqalgan yovvoyi flora vakillari oilalarining 10 ta turini biomorfologik xususiyatlari va urug' biologiyasini kompleks o'rganish natijasida ularning urug'dan ko'payishi va tiklanishining asosiy yo'nalishlarini aniqlash imkoniyatini berdi. Ular orasida 'Tikanli kovul', 'Shirinmiya', 'Fedchenko namatagi' va 'Dorivor gulhayri' lar introduktsiya va rekultivatsiya ishlari uchun eng chidamli va tez moslashib ketadigan turlar ekanligi aniqlandi.