Хусусий корпусларни тузишда алоҳида матн устида ишлаш йўллари

Ushbu maqola O'zbekiston Milliy korpusini yaratishda A.Qodiriyning "O'tgan kunlar" asari misolida kichik, xususiy korpuslarni tuzishning nazariy va amaliy jihatlarini o'rganadi. Maqolada elektron lug'atlarning ishlash prinsiplari, matnni lingvistik jihatdan tahlil qilish, kodlashtirish va lemmatizatsiya kabi bosqichlar tushuntiriladi. Xususan, so'zlarni kodlashtirish, ularning ma'lumotlar bazasiga joylashtirilishi, leksik-semantik xususiyatlarini aniqlash va bu jarayonning matematik (kompyuter) tiliga o'tkazilishi batafsil yoritilgan. Shuningdek, maqolada milliy korpusni yaratishdan avval xususiy korpuslarni shakllantirish muhimligi ta'kidlangan. Ushbu tadqiqot o'zbek tilshunosligi uchun dolzarb bo'lgan elektron korpuslar yaratish ishiga hissa qo'shadi.

Asosiy mavzular

O'zbek tilini jahon tilshunosligida o'rni: Maqolada dunyoda kechayotgan integratsiya va globalizatsiya jarayonida o'zbek tilini jahon tilshunosligida munosib o'ringa olib chiqish muhim vazifa ekanligi ta'kidlanadi. Yangi yo'nalishlar o'zbek tilini zamonaviy va samarali tadqiq etishni talab qiladi.
Korpus lingvistikasi va uning o'zbek tilshunosligidagi o'rni: Jahon tilshunosligida shakllanayotgan korpus lingvistikasi o'zbek tilini ham milliy elektron korpusini yaratishdek dolzarb vazifani qo'ymoqda. Milliy korpus o'zbek tilining barcha imkoniyatlarini, ma'no boyligini o'zida mujassamlashtirishi lozim.
Xususiy korpuslar tuzishning nazariy va amaliy jihatlari: Milliy korpusni yaratishdan avval A.Qodiriyning "O'tkan kunlar" asari kabi xususiy korpuslarni tuzish zarur. Bu jarayon matnni elektron variantga joylashtirish, uni modellashtirish va leksik jihatdan o'rganish bosqichlarini o'z ichiga oladi.
Matnni kodlashtirish va lemmatizatsiya: Maqolada matndagi so'zlarni kodlashtirish (matnni kompyuter tushunadigan tilga o'tkazish) va lemmatizatsiya (so'zning lug'aviy shaklini aniqlash) jarayonlari batafsil yoritilgan. Bunda har bir so'zning ma'lumotlar bazasiga joylashtirilishi, morfosintaktik xususiyatlarining belgilanishi va ularning leksik ma'nolari izohlanishi tushuntiriladi.
Kompyuter lingvistikasining ahamiyati: Kompyuter lingvistikasi nafaqat tilshunoslar, balki boshqa mutaxassislar uchun ham muhim manba bo'lib xizmat qiladi. Elektron ma'lumotlar bazasi til o'rganish va tadqiq qilishda katta yordam beradi.