Туркистон даврий матбуотида ислом дини ва маърифатининг долзарб масалалари (XIX аср охири –XX аср бошлари)

Ushbu dissertatsiya avtoreferati, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti tomonidan tayyorlangan boʻlib, Turkiston davriy matbuotida Islom dini va maʼrifati masalalarining XX asr boshlarigacha boʻlgan davrdagi holatini tahlil qiladi. Unda XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi ijtimoiy-siyosiy, madaniy-maʼrifiy hayotda Islom dinining oʻrni, matbuotdagi Islom diniga oid munozaralar, diniy taʼlim va maʼrifat masalalarining yoritilishi atroflicha oʻrganilgan. Tadqiqotda rus va mahalliy matbuot materiallari asosida Islom dinining davr mobaynida oʻzgarishi, unga boʻlgan munosabatlar tahlil qilingan. Xulosa qismida esa tadqiqot natijalari asosida muhim taklif va tavsiyalar berilgan.

Asosiy mavzular

• Turkiston davriy matbuotida Islom dini va maʼrifatining dolzarb masalalari: Ushbu mavzu doirasida Turkiston matbuotida Islom dini, uning taʼlimoti, manbalari, urf-odatlari, diniy ulamolar faoliyati hamda Islom taʼlimi va maʼrifati bilan bogʻliq masalalar tahlil qilinadi. Tadqiqotda muallif rus va mahalliy matbuotdan toʻplangan koʻplab materiallarni oʻrgangan holda, Islom dinining ijtimoiy-maʼnaviy hayotdagi oʻrni hamda oʻsha davr ziyolilari va ulamolarining fikrlarini ochib beradi. Xususan, 19-asr oxiri va 20-asr boshlaridagi matbuotda Islom diniga oid bahs-munozaralar, diniy taʼlimning oʻrni va ahamiyati, din bilan bogʻliq urf-odatlar, marosimlar, bayramlar, shuningdek, diniy ulamolarning faoliyati va ularga boʻlgan munosabatlar atroflicha tahlil qilingan.
• Islohotlar va milliy uygʻonish davrida Islom: Tadqiqotda Islom dini va maʼrifatiga oid masala-larning matbuotda yoritilishi, islohotchi jadidlar va maʼrifatparvar ulamolarning diniy taʼlimni isloh qilishga oid qarashlari hamda bu boradagi munozaralar atroflicha koʻrib chiqiladi. Xususan, „Al-isloh” jurnali kabi milliy matbuot vositalarining Islom maʼrifatini targʻib qilishdagi oʻrni, shuningdek, mahalliy aholining diniy qarashlari va anʼanalarni saqlab qolishdagi saʼy-harakatlari yoritiladi. Tadqiqotda shuningdek, bosma nashrlarda turli diniy oqimlar va firqalarning taʼsiri, ularga qarshi kurash hamda xalqni ogohlantirish haqidagi maʼlumotlar ham keltirilgan.
• XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi Turkiston matbuotida diniy taʼlim va maʼrifatning oʻrni: Ushbu mavzu doirasida Turkiston matbuotida diniy taʼlim masalalarining dolzarbligi, usuli jadid maktablari va madrasalarning faoliyati, ulardagi taʼlim jarayonining oʻziga xos jihatlari hamda muammolari tahlil qilinadi. Tadqiqotda rus va mahalliy matbuot materiallari asosida diniy taʼlimni isloh qilishga oid turli qarashlar, takliflar va munozaralar oʻrganilgan. Xususan, taʼlim jarayonidagi kamchiliklar, ularning sabablari va bartaraf etish yoʻllari haqidagi fikrlar, shuningdek, milliy matbuotning diniy taʼlimni rivojlantirishdagi oʻrni ham yoritilgan. Tadqiqotda, shuningdek, Turkistonda chop etilgan diniy kitoblar va ularning mazmun-mohiyati, sharqlarning sharh-talqini va qoʻlyozmalar ham oʻrganilgan.