Tilshunoslik

Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi tomonidan chop etilgan bo‘lib, Chirchiq Davlat Pedagogika Instituti tomonidan tayyorlangan “Tilshunoslik” fanidan o‘quv-uslubiy majmuadir. Kitobda tilshunoslikning fan sifatida o‘rni, til va jamiyatning o‘zaro aloqasi, tilning kelib chiqishi, tillarning o‘zaro hamkorligi va rivojlanish qonuniyatlari, til sathlari va ularning birliklari, fonetika, leksikologiya, grammatika, orfografiya, stilistika, til va nutq munosabati kabi muhim masalalar yoritilgan. Shuningdek, har bir mavzu bo‘yicha savollar, asosiy tushunchalar va adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan bo‘lib, talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish uchun qo‘llanma sifatida xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

1-mavzu. Tilshunoslikning fan sistemasida tutgan o‘rni. Til va jamiyat: Ushbu mavzuda tilshunoslikning fan sifatida o‘rni, uning nazariy va amaliy yo‘nalishlari, boshqa fanlar bilan aloqasi, til va jamiyatning o‘zaro munosabati, tilning ijtimoiy vazifalari va tabaqalanishi, sotsiolingvistika, bilingvizm va diglossiya kabi masalalar yoritiladi.
2-mavzu. Til – asosiy aloqa vositasi. Til va tafakkur: Mazkur mavzuda tilning mohiyati, vazifalari, til va tafakkur munosabati, nutqning ma’no hosil qilish va tushunish jarayonidagi roli, hamda til va nutqning dialektik munosabati tahlil etiladi.
3-mavzu. Tilning kelib chiqishi. Tillarning o‘zaro hamkorligi va rivojlanish qonuniyatlari: Ushbu mavzuda tilning kelib chiqishi haqidagi turli nazariyalar, kishilik jamiyati va tilning o‘zaro aloqasi, tillarning rivojlanish qonuniyatlari, substrat va superstrat kabi tushunchalar, shuningdek, tillarning ichki va tashqi qonuniyatlari haqida ma’lumot beriladi.
4-mavzu. Til va nutq: Ushbu mavzuda til va nutqning o‘zaro munosabati, ularning mohiyati, vazifalari, tafakkur bilan aloqasi, hamda til va nutqning dialektik muammosi tahlil etiladi.
5-mavzu. Til sathlari va uning birliklari: Ushbu mavzuda til sathlari va ularning birliklari, sistema va struktura tushunchalari, sintagmatik, paradigmatik va ierarxik munosabatlar, fonetik, morfemik, leksik, sintaktik sathlar haqida ma’lumot beriladi.
6-mavzu. Fonetika. Yozuv: Mazkur mavzuda nutq tovushlarining akustikasi va artikulyatsiyasi, nutqning fonetik bo‘laklari (jumla, fraza, takt, bo‘g‘in, tovush), enklitika va proklitika hodisalari, shuningdek, yozuvning turlari va rivojlanish bosqichlari haqida so‘z yuritiladi.
7-mavzu. Yozuv. Alfavit. Orfografiya va uning prinsiplari: Ushbu mavzuda yozuvning rivojlanish bosqichlari, dunyo tillari alfavitining sistemalari, grafik va orfografik qonun-qoidalar hamda yozuvning maxsus turlari haqida ma’lumot beriladi.
8-mavzu. Grammatika: Mazkur mavzu grammatikaning asosiy tushunchalari, morfologiya, morfema, tilning grammatik usullari, affiksatsiya, suppletivizm, sintaksis, gapning tuzilishi va turlari kabi masalalarni o‘z ichiga oladi.
9-mavzu. Leksikologiya: Ushbu mavzu leksikologiyaning obyekti, predmeti va vazifalari, leksikologiyaning turlari va bo‘limlari, so‘z va leksema, leksik ma’no, tushuncha, sema, semema, nomema, omonimlar, sinonimlar, antonimlar kabi tushunchalar haqida ma’lumot beradi.