Назарий механика

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan Urganch Davlat Universiteti uchun tayyorlangan "Nazariy Mexanika" fanidan ma'ruzalar matnini o'z ichiga oladi. Kitobda 'Yerusti transport tizimlari va ularning ekspluatatsiyasi' hamda 'Avtomobilsozlik va traktorsozlik' yo'nalishlari bo'yicha tahsil olayotgan talabalar uchun mo'ljallangan bo'lib, u nazariy mexanikaning asosiy tushunchalari, qonunlari va ularning tatbiq etilishi hamda tarixiy rivojlanishi kabi mavzularni qamrab oladi. Shuningdek, kitobda mexanik tizimlar, kuchlar tizimi, harakat miqdori, kinetik energiya va ularning dinamikasi bo'yicha chuqur ma'lumotlar berilgan.

Asosiy mavzular

Nazariy mexanikaga kirish. Statikaning asosiy tushunchalari: Mazkur bo'lim nazariy mexanikaning maqsadi, vazifalari va ahamiyatini, fazo, vaqt va kuch tushunchalarini, mexanikada ularning o'rnini, shuningdek, statika, kinematika va dinamika bo'limlarida ko'riladigan asosiy masalalarni tushuntirib beradi. Unda statikaning asosiy tushunchalari va klassik mexanikaga kirish ham yoritilgan.
Statikaning aksiomalari. Bog'lanishlar va bog'lanish reaksiya kuchlari: Bu bo'lim statikaning asosiy aksiomalarini, bog'lanish turlarini va ularning reaksiya kuchlarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda absolyut qattiq jismga qo'yilgan kuchlar, muvozanatlashgan kuchlar sistemasi va ularning shartlari hamda bog'lanishlar aksiomalari batafsil tahlil qilingan.
Kesishuvchi kuchlar tizimi: Mazkur mavzu kesishuvchi kuchlar sistemasini, ularning geometrik va analitik usulda qo'shilishini, uchta kuchning muvozanati haqidagi teoremalarni, kuchning o'qdagi va tekislikdagi proyeksiyasini hamda teng ta'sir etuvchisini aniqlashni o'rganadi.
Kuchning nuqtaga va o'qqa nisbatan momenti Juft kuchlar nazariyasi: Bu bo'limda kuchning nuqtaga va o'qqa nisbatan momentini, juft kuch tushunchasini, ularning momentini, juft kuchlarning xossalarini hamda fazodagi juftlarni qo'shishni o'rganishga qaratilgan. Unda momentlar nazariyasining asosiy tushunchalari va ularning qo'llanilishi tushuntirilgan.
Kuchlarni bir markazga keltirish. Tekislikdagi kuchlar tizimining muvozanati: Mazkur bo'lim kuchlarni bir markazga keltirish, tekislikdagi kuchlar tizimining muvozanati, fazoviy kuchlar tizimining muvozanati va statik aniq va statik noaniq masalalarni o'rganishga bag'ishlangan.
Ishqalanish kuchi. Og'irlik markazi: Ushbu mavzu ishqalanish kuchlari, uning turlari, ishqalanish koeffitsienti, ishqalanish burchagi va konusi, parallel kuchlar tizimini bir markazga keltirish va ularning og'irlik markazini aniqlash usullarini o'rganadi.
Nuqtaning murakkab harakati. Nuqtaning tekis harakati: Bu bo'lim nuqtaning nisbiy, ko'chirma va absolyut harakatlarini, tezliklar va tezlanishlarning qo'shish teoremasini, Koriolis kuchlarini va ularning ta'sirini o'rganadi.
Moddiy nuqta harakatining differensial tenglamalari: Ushbu mavzu moddiy nuqtaning harakatini differensial tenglamalarini, dinamikaning asosiy qonunlarini va ularning mexanik tizimlarga tatbiqini o'rganadi.
Moddiy nuqtaning nisbiy harakat dinamikasi: Mazkur bo'lim moddiy nuqtaning nisbiy harakatini, yerning aylanishi bilan bog'liq bo'lgan kuchlar va ularning nisbiy harakatini o'rganadi.
Moddiy nuqtaning tebranma harakati. Moddiy nuqtaning qarshilik kuchi ta’siridagi majburiy tebranma harakati: Ushbu bo'limda moddiy nuqtaning tebranma harakati, erkin va majburiy tebranishlar, ularning chastotasi, amplituda va fazasi, shuningdek, rezonans hodisasi batafsil o'rganilgan.
Mexanik tizimlar massasi: Bu mavzu mexanik tizimlar massasi, massa markazi, ichki va tashqi kuchlar hamda inersiya momenti kabi tushunchalarni o'rganadi.
Mexanik tizim massalar markazining harakati haqidagi teorema: Mazkur bo'lim massa markazining harakatini saqlanish qonunini, harakat miqdorining o'zgarishi haqidagi teoremani va harakat miqdorining saqlanish qonunini o'rganishga bag'ishlangan.
Moddiy nuqta va mexanik tizim harakat miqdorining markazga yoki o'qqa nisbatan momenti: Ushbu mavzu moddiy nuqta va mexanik tizimning harakat miqdorining kinetik momentini, uning o'zgarishi haqidagi teoremani hamda kinetik momentning saqlanish qonunini o'rganadi.
Kuchning elementar ishi. Kuchning chekli oraliqdagi ishi. Quvvat: Mazkur bo'limda kuchning elementar ishi, uning ishning fizik mohiyati, ishning o'lchov birligi va quvvat tushunchalari o'rganilgan.
Moddiy nuqta va mexanik tizimning kinetik energiyasi: Ushbu mavzu tizimning kinetik energiyasini, ilgarilanma, aylanma va tekis parallel harakatlarda kinetik energiyani hisoblash formulalarini hamda kinetik energiya o'zgarishi haqidagi teoremalarni o'rganadi.
Moddiy nuqta uchun Dalamber tamoyili: Mazkur bo'lim Dalamber tamoyilini, mexanik tizim uchun Dalamber tamoyilini va ularning qo'shma qo'llanilishini o'rganadi.
Bog'lanishlar va bog'lanish tenglamalari. Klassifikatsiyasi Ideal bog'lanishlar: Ushbu mavzu bog'lanishlar, ularning klassifikatsiyasi, mumkin bo'lgan ko'chishlar va ideal bog'lanishlar tushunchalarini o'rganadi.
Dinamikaning umumiy tenglamasi. Lagranjning 2-tur tenglamalari: Mazkur bo'lim dinamikaning umumiy tenglamasini, umumlashgan koordinatalar va kuchlar hamda Lagranjning 2-tur tenglamalarini o'rganadi.