Tarmaqtin’ sinxron algoritmleri
Ushbu taqdim etilgan hujjat axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va kompyuter injiniringi sohasi bo'yicha "Kompyuter tarmoqlari" mavzusida tayyorlangan kurs ishidir. Unda kompyuter tarmoqlarining sinxron algoritmlari, ularning turlari, elementlari, jumladan, tarmoq topologiyalari (shina, yulduz, halqa), signallarning uzatilishi va akslanishi kabi muhim texnik jihatlar atroflicha yoritilgan. Hujjatda kompyuter tarmoqlarining joriy etilishi, rivojlanish bosqichlari, hamda ularning zamonaviy axborotlashgan jamiyatdagi ahamiyati keng qamrab olingan. Shuningdek, tarmoq dasturiy ta'minoti, xavfsizlik masalalari va tarmoqlarni boshqarish kabi amaliy jihatlar ham ko'rsatib o'tilgan. Kitobda keltirilgan ma'lumotlar kompyuter tarmoqlarini chuqur o'rganish uchun nazariy va amaliy asos bo'lib xizmat qiladi.
Asosiy mavzular
- Kompyuter tarmoqlari (Kirish): Ushbu bo'lim O'zbekiston Respublikasida informatsiyalashuvning rivojlanishi, davlat siyosati va bunda kompyuter tarmoqlarining o'rni haqida umumiy ma'lumot beradi. Milliy axborot-kommunikatsiya tizimlarini yaratish, jahon axborot tarmoqlaridan foydalanish va ularni rivojlantirish bo'yicha qabul qilingan qarorlar hamda amalga oshirilayotgan ishlar haqida so'z yuritiladi. Ta'lim tizimida informatsion texnologiyalarning qo'llanilishi va masofaviy ta'limning rivojlanishi haqida ham to'xtalib o'tilgan.
- Kompyuter tarmoqlari haqida tushuncha: Bu bo'limda kompyuterlarni o'zaro ulashish, ma'lumotlar almashinuvi va umumiy masalalarni birgalikda hal etish zaruriyati tushuntiriladi. Kompyuterlarni ulashishning ikkita usuli – kabel va simsiz ulanishlar bayon etiladi. Tarmoqning asosiy turlari, ya'ni kompyuterlar, terminallar va boshqa qurilmalarning ma'lumot almashishini ta'minlovchi tizim ekanligi, hamda ularning geografik masofalarga ma'lumot uzatish imkoniyati haqida so'z boradi.
- Tarmaqlar turlari: Quyidagi qismda tarmoqlarning ikki asosiy turi – bir-biri bilan teng huquqli (peer-to-peer) va server asosidagi tarmoqlar haqida ma'lumot beriladi. Har bir turdagi tarmoqlarning o'ziga xos xususiyatlari, afzalliklari va kamchiliklari, ularning qanday holatlarda qo'llanilishi yoritib beriladi. Jumladan, bir-biri bilan teng huquqli tarmoqlarda har bir kompyuterning ham mijoz, ham server vazifasini bajarishi, serverli tarmoqlarda esa markazlashgan boshqaruvning mavjudligi ta'kidlanadi.
- Tarmaq topologiyasi: Bu bo'limda tarmoq topologiyasi tushunchasi, ya'ni kompyuterlar, kabellar va boshqa tarmoq komponentlarining jismoniy joylashuvini ifodalashi haqida so'z boradi. Tarmoq topologiyasini tanlashda tarmoq qurilmasi, jihozlari, kengaytirish imkoniyatlari va boshqaruv usullarining ta'sir etishi haqida ma'lumot beriladi. Shina (bus), yulduz (star) va halqa (ring) kabi asosiy tarmoq topologiyalari va ularning xususiyatlari batafsil yoritilgan.
- Signallarning uzatilishi va akslanishi: Mazkur bo'limda tarmoq kabeli orqali signallarning uzatilishi, ularning elektr signallari ko'rinishida uzatilishi va bu jarayondagi terminatrlarning ahamiyati tushuntiriladi. Shuningdek, signallarning akslanishidan kelib chiqqan muammolar va ularni bartaraf etish usullari, ya'ni signallarni o'chirish zaruriyati ko'rsatib o'tiladi.
- Tarmaq dasturiy ta'minoti: Bo'limda tarmoq operatsion tizimlarining o'rnatilishi, ularning kompyuterlarga va periferik qurilmalarga bo'lgan talablari hamda avtonom va tarmoq operatsion tizimlarining o'zaro bog'liqligi tushuntiriladi. Mijoz dasturiy ta'minoti va server dasturiy ta'minotining vazifalari, xavfsizlikni ta'minlash va resurslardan birgalikda foydalanish mexanizmlari yoritiladi.
- Juwmaqlaw: Xulosa qismida kompyuter tarmoqlarining afzalliklari, jumladan, axborot almashinuvi, resurslardan birgalikda foydalanish va xarajatlarni kamaytirish kabi jihatlari umumlashtiriladi. Bir-biri bilan teng huquqli va serverli tarmoqlarning qo'llanilish sohalari hamda ularning kombinatsiyalashgan turlari haqida so'z yuritilib, umumiy xulosa chiqariladi.