Grammar in the systemic conception of language

Ushbu darslik-mustaqil taʼlim tizimi asosida zamonaviy va oʻziga xos uslubda tuzilgan boʻlib, uning asosiy maqsadi talabalarga jahon standartlariga javob beradigan sifatli taʼlim berishdir. Maʼlumotlar murakkablik darajasiga qarab soddadan murakkabga qarab tartiblangan. Darslikda leksikologiya fanining barcha asosiy boʻlimlari, jumladan, soʻz maʼnolari, sinonimlar, antonimlar, soʻzning tuzilishi, lugʻat tarkibi, soʻzning etimologiyasi va boshqalar oʻz aksini topgan. Darslik oʻquvchilarning oʻz bilimlarini mustaqil oshirishlari uchun ham keng imkoniyatlar yaratadi. Darslikda foydalanilgan zamonaviy uslub va usullar oʻquv jarayonini yanada boyitadi. Darslikda talabalarga oʻzbek tili va adabiyotini chuqur oʻrganishlariga yordam beradigan nazariy va amaliy materiallar keltirilgan. Shuningdek, oʻzbek tilshunosligining rivojlanishiga hissa qoʻshgan taniqli olimlarning ilmiy-nazariy ijodlari ham atroflicha yoritilgan. Oʻzbek tilshunosligi boʻyicha jahon standartlariga mos keladigan oʻquv qoʻllanmalar yaratish davr taqozosi boʻlib, mazkur darslik ana shunday yondashuv asosida tayyorlangan.

Asosiy mavzular

Soʻz boyligi va uning tuzilishi: Soʻz boyligi deganda tilimizning lugʻat tarkibida mavjud boʻlgan barcha soʻzlar majmuasi tushuniladi. Soʻz boyligini oʻrganish tilning taraqqiyoti, tarixiy rivojlanishi va uning hozirgi holati bilan uzviy bogʻliqdir. Soʻz boyligi tilshunoslikning alohida boʻlimi hisoblanadi. Soʻz boyligi lugʻat tarkibini oʻrganadi, soʻzlarning kelib chiqishi, ularning maʼnolari, sinonim va antonimlari, soʻzning oʻzgarishi va rivojlanishini tahlil qiladi.
Soʻz maʼnolari: Har bir soʻz maʼno anglatadi. Soʻz maʼnosi uning lugʻaviy va grammatik jihatlarini oʻz ichiga oladi. Leksik maʼno soʻzning asosiy mazmunini ifodalasa, grammatik maʼno soʻzning til sistemasidagi oʻrnini va vazifasini belgilaydi. Soʻz maʼnolari quyidagilarga boʻlinadi: denotativ maʼno, konnotativ maʼno, ekspressiv va emotsional maʼno.
Soʻzlarning oʻzaro munosabatlari: Soʻzlar oʻzaro turli munosabatlarda boʻladi. Bularga sinonimlar (maʼnodosh soʻzlar), antonimlar (zidd maʼnoli soʻzlar) va gomoniylar (shakldosh soʻzlar) kiradi. Sinonimlar tilni boyitadi va soʻzlashuvni yanada rang-barang qiladi. Antonimlar fikrni aniq va taʼsirchan ifodalashga yordam beradi. Gomoniylar esa tilning oʻziga xos xususiyatlaridan biri boʻlib, ular soʻz boyligini yanada koʻpaytiradi.
Soʻz yasalishi: Soʻz yasalishi – bu tilning lugʻat tarkibini kengaytirish jarayoni boʻlib, mavjud soʻzlardan yangi soʻzlar hosil qilishni oʻrganadi. Soʻz yasalishining koʻplab usullari mavjud: qoʻshimchalar yordamida, soʻz qoʻshish orqali, konversiya, qisqartirish va boshqalar. Soʻz yasalishi tilning rivojlanishida muhim oʻrin tutadi.
Leksikologiyaning uslubiyoti: Leksikologiya soʻz boyligini oʻrganishda turli uslubiyatlardan foydalanadi. Bularga statistik tahlil, komparativ usul, semantik tahlil va boshqalar kiradi. Bu uslubiyatlar soʻzlarning maʼnolarini, ularning oʻzaro munosabatlarini va til sistemasidagi oʻrnini aniqlashga yordam beradi.