O’zbek tilida frazeologizmlarning semantik tahlili
Ushbu ilmiy ish oʻzbek tilida frazeologizmlarning semantik tahlilini oʻrganishga bagʻishlangan. Unda frazeologizmlarning paydo boʻlishi, shakllanishi, tasnifi, grammatik va semantik xususiyatlari, shuningdek, ularning nutqda qoʻllanilishi kabi masalalar atroflicha tahlil etilgan. Ilmiy ishda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining taʼlim va ilm-fan sohasidagi qarorlari hamda strategiyalariga tayangan holda, oʻzbek tili frazeologiyasini oʻrganishning dolzarb masalalariga toʻxtalib oʻtilgan. Tadqiqotda frazeologizmlarning turlari, ularning komponent tarkibi, grammatik xususiyatlari, semantik oʻzgarishlari, shuningdek, ularning nutqda ekspressiv va stilistik vosita sifatida qoʻllanishi atroflicha oʻrganilgan. Xususan, ot, feʼl, sifat komponentli frazeologizmlarning semantik xususiyatlari, ularning paradigmatik shakllari, shuningdek, ellipsis hodisasining frazeologizmlarga taʼsiri batafsil tahlil etilgan. Ishda Oʻzbekiston Milliy ensiklopediyasi, ilmiy adabiyotlar, jumladan, lugʻatlar, monografiyalar va dissertatsiyalar asosida frazeologizmlarning lingvistik tavsifi berilgan.
Asosiy mavzular
- Frazeologizmlarning umumiy tavsifi va tadqiqi masalasi: Ushbu bo'limda frazeologizmlarning paydo bo'lishi, ularning tilshunoslikdagi o'rni, frazeologizmlarning turlari (maqol, matal, ibora) haqida ma'lumot berilgan. Shuningdek, O'zbek tilshunosligida frazeologizmlarni o'rganish borasidagi ilmiy tadqiqotlar va ularning tarixi haqida so'z yuritilgan.
- Ot komponentli frazeologizmlarning semantik xususiyatlari: Bu bo'limda ot komponentli frazeologizmlarning shakllanishi, ularning obrazli asosini tashkil etishi, milliy tushunchalar bilan bog'liqligi, shaxsning faoliyati va psixik holatini ifodalash xususiyatlari atroflicha tahlil etilgan. Xususan, 'do'ppi', 'oshiq' kabi otlarning frazeologizmlarda qo'llanilishi misollar orqali ko'rsatib berilgan.
- Sifat komponentli frazeologizmlarning semantik xususiyatlari: Ushbu bo'limda sifat komponentli frazeologizmlarning shakllanishi, ularning nutqda sifatlovchi-aniqlovchi vazifasida kelishi, rang-tus, shakl-hajm bildiruvchi sifatlarning frazeologizmlar tarkibida qo'llanishi va ularning ma'no xususiyatlari tahlil etilgan. Masalan, 'oq', 'qora', 'sariq' kabi ranglarni bildiruvchi leksemalarning frazeologizmlardagi o'rni tushuntirilgan.
- Fe'l komponentli frazeologizmlarning semantik xususiyatlari: Bu bobda fe'l komponentli frazeologizmlarning nutqni uyushtirishdagi o'rni, ularning grammatik tayanch komponent sifatida qatnashishi, semantik jihatdan o'ziga xos xususiyatlari, fe'lning turli shakllarining frazeologizmlar tarkibida qo'llanishi, shuningdek, ellipsis hodisasining fe'l frazeologizmlariga ta'siri atroflicha ko'rib chiqilgan.
- Frazeologizmlar paradigmatik xususiyatlari: Ushbu bo'limda frazeologizmlarning paradigmatik shakllanishi, ularning nutqda yuzaga chiqishi, fe'lning shaxs-son va zamon shakllarida o'zgarishi, shuningdek, yordamchi leksemalarning (ko'makchi, bog'lovchi) frazeologizmlar tarkibida qo'llanishi haqida ma'lumot berilgan.