Zilzila va uning oqibatlari

Ushbu maqola yer silkiniishlari, ya'ni zilzila va uning oqibatlari haqida bo'lib, uni Madvaliyev B.B talaba yozgan. Maqolada zilzila nima ekanligi, uning sabablari, qanday hosil bo'lishi va oqibatlari haqida so'z boradi. Zilzilalar asosan yer qobig'ining harakatlanishi va silkinishi natijasida yuzaga keladi. Zilzilalar inson hayoti, shaharlar va qishloqlar uchun katta talofatlarga olib kelishi mumkin. Maqolada Toshkent (1966) va Gazli (1976) zilzilalari misol qilib keltirilgan. Shuningdek, zilzilalarning o'rtacha chuqurligi va zilzilalar paytida xavfsizlik choralari ham tushuntirilgan. Maqolada zilzilalar to'rt asosiy guruhga bo'linishi ta'kidlangan: o'pirilish, vulqon, tektonik va texnogen zilzilalar. Zilzila oldindan aytish va oldini olish bo'yicha olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar va seysmik rayonlashtirish xaritalari haqida ham ma'lumot berilgan. Inshootlarni qurishda zilzilaga chidamliligi muhimligi ta'kidlangan.

Asosiy mavzular

Zilzila va uning oqibatlari: Yer qobig'ining harakatlanishi va silkinishi natijasida yuzaga keladigan hodisa zilzila deyiladi. Zilzila katta talofatlarga, shaharlar va qishloqlarning vayron bo'lishiga olib keladi. Asab va yurak kasalliklariga chalingan kishilarga yomon ta'sir ko'rsatadi. Toshkent va Gazli zilzilalari bunga misol qilib keltirilgan.
Zilzilalarning tasnifi: Zilzilalar hosil bo'lishiga qarab to'rt guruhga bo'linadi: o'pirilish natijasida sodir bo'luvchi, vulqon otilishidan hosil bo'ladigan, tektonik va insonning muhandislik faoliyati bilan bog'liq (texnogen) zilzilalar.
Zilzila o'chog'i va chuqurligi: Zilzila boshlangan joy zilzila o'chog'i (giposentr) deyiladi. Zilzilalar o'chog'ining chuqurligiga qarab yuza (1-50 km), o'rtacha chuqurlikdagi (50-300 km) va chuqur (300-700 km) zilzilalarga bo'linadi.
Zilzilalarni oldindan aytish va oldini olish: Zilzilalarni oldindan aytish va ehtiyot choralarini ko'rish maqsadida seysmik, geologik, geofizik, tektonik, gidroximik va matematik usullar yordamida ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Seysmik rayonlashtirish xaritalari zilzila bo'lishi mumkin bo'lgan hududlarni aniqlashga yordam beradi.
Inshootlarning zilzilaga chidamliligi: Imorat va gidrotexnika inshootlarining seysmik hisobi ularning darajasiga, hajmiga, konstruksiyasiga va joyning seysmik kuchiga bog'liq. Inshootlarni qurishda joyning seysmik hisobining bali 1 ballga oshiriladi, ya'ni joyda 6 balli yer qimirlashi bo'lsa, imorat 7 ballga chiday oladigan qilib quriladi.