“Fermentlar muhandisligi”
Ushbu kitob "Fermentlar muxandisligi" fanidan bo'lib, unda fermentlar, mikroorganizmlardan fermentlarni ajratish usullari, ularning qo'llanilishi va dori sanoatida ishlatilishi kabi muhim mavzular yoritilgan. Kitobda fermentatsiya jarayonlari, mikroorganizmlarni o'stirish usullari, fermentlarni tozalash va ularning faolligini aniqlash kabi mavzular batafsil ko'rib chiqilgan. Shuningdek, PEG-400, spirt, atseton va izopropanol kabi organik erituvchilar yordamida fermentlarni cho'ktirish usullari, ularning turlari va qo'llanilishi haqida ham ma'lumot berilgan. Nazorat qilish turlari va baholash mezonlari ham keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Fermentlar muxandisligi va uning ahamiyati: Fermentlar (enzimlar) - xilma-xil biokimyoviy va kimyoviy reaksiyalarni amalga oshiruvchi oqsil tabiatiga ega bo'lgan biokatalizatorlardir. Fermentlardan biologik katalizator sifatida odamlar, turli xil sohadagi amaliy faoliyatlarida keng foydalanib kelishmoqda. Fermentlar manbai hayvon to'qimalari, o'simliklar hujayralari va mikroorganizmlar bo'lishi mumkin. Hozirgi zamonda ikki mingdan ortiq fermentlar borligi aniqlangan, ulardan bir necha yuztasi alohida modda sifatida toza holda ajratib olingan.
- Ferment produsentlarini o'stirish usullari: Mikroorganizmlarni suyuq oziqa muhitida o'stirish vertikal holatda joylashgan fermentyorlarda olib boriladi. Fermentyorga qo'yilgan eng asosiy talab - produtsentni o'stirish jarayonida intensiv havo almashinuvi bilan birga aseptika sharoitlarini vujudga keltirish imkoniyatlaridir. O'stirish jarayonida murakkab bo'lgan uch fazali suyuqlik-qattiq, jism-gaz tizimi bilan ishlashga to'g'ri keladi.
- Mikroorganizmlardan ferment preparatlarini ajratish: Sanoat uchun zarur bo'lgan ko'pchilik fermentlar suvda eruvchan oqsillardir. Ferment eritmalari olinish manbalariga qarab mikroorganizmlar lizatlari, ekstraktlari, kultural suyuqlik filtratlari, o'simlik yoki hayvon to'qimalari gomogenatlari bo'lishi mumkin. Bu ferment eritmalari tarkibi juda murakkab tizimga ega. Unda fermentlardan tashqari kolloid tabiatiga ega bo'lgan har xil birikma va moddalar ham uchraydi. Bunday murakkab tizimlardan fermentlarni ajratib olish mushkul vazifadir.
- Gen muxandisligi usullari yordamida mikroorganizmlardan ferment olish: Gen muxandisligi usullari yordamida mikroorganizmlarning genetik apparatiga ta'sir ko'rsatib, ulardan yangi fermentlar olish texnologiyalari ishlab chiqiladi. Bu usullar yordamida yuqori samarali fermentlar olish imkoniyati yaratiladi.
- Tabiiy birikmalardan ferment preparatlarini ajratish va tozalash usullari: Fermentlarni tuzlar yordamida cho'ktirish jarayoni asosan oqsil molekulasining gidrofobligi darajasiga bog'liq. Tipik oqsil molekulasi sirtida bir qancha aminokislotalar zanjiri shaklida yopishgan gidrofob qismlarga ega. Oqsil molekulasining gidrofob qismi suv bilan to'qnashganda suv molekulalari bilan mo'ljallangan qavat hosil bo'ladi va shu joylar "muzlatilgan" holatda bo'ladi.
- Ferment preparatlarining dori sanoatida ishlatilishi: Ferment preparatlari fermentlarni o'z ichiga olgan dorilar - organizmdagi metabolik reaktsiyalarda biologik katalizatorlar rolini bajaradigan yuqori molekulyar termolabil oqsillar. Ularning qo'llanilishi, texnologik jarayonlar bilan bog'liqligi va fanning farmatsevtikada, sog'liqni saqlashdagi axamiyatini o'rganish.
- Achitqi amilaza fermentini ajratib olish. Amilazalar: Amilazalar – kraxmalni gidrolizlovchi, gidrolizlar sinfining glyukozid gidrolizlar sinfchasiga kiruvchi fermentlardir. Amilazalar tabiatda juda keng tarqalgan fermentlar hisoblanadi. Ularning uch xili bor: a-amilaza, β-amilaza va glyukoamilaza.