Dorivor igir (Acorus calamus L.) ni mikroklonal usul yordamida ko'paytirish

Ushbu kitob oddiy igir (Acorus calamus L.) oʻsimligini mikroklonal usulda koʻpaytirish texnologiyasini ishlab chiqishga bagʻishlangan. Tadqiqotda dorivor oʻsimliklarni in vitro sharoitida koʻpaytirishning nazariy va amaliy jihatlari, shu jumladan, dorivor oʻsimliklarni ajratib olingan qismlaridan foydalanib, ularni koʻpaytirish usullari, oziqa muhitlari va ularga qoʻshimcha moddalar kiritish, oʻstirish sharoitlari, hamda ularning natijalarini tahlil qilish va muhokama qilish kabi muhim masalalar chuqur oʻrganilgan. Tadqiqotda oddiy igirni mikroklonal koʻpaytirish boʻyicha mavjud adabiyotlar sharhi, tadqiqot obyekti va usullari, biologik xususiyatlari, rivojlanish dinamikasi, hamda tajriba natijalari atroflicha yoritilgan.

Asosiy mavzular

• Dorivor oʻsimliklar biotexnologiyasi istiqbollari: Jahon tibbiyotida qoʻllanadigan dori vositalarining katta qismi oʻsimliklardan olinadi. Efir moylari koʻplab muammolarni yechishda muhim rol oʻynaydi. Biotexnologiya insoniyatning turli ehtiyojlarini qondirishda katta hissa qoʻshmoqda va zamonaviy ilm-fanning muhim tarmogʻiga aylangan.
• Ajratib olingan hujayra va toʻqimalarini oʻstirish texnikasi: Oʻsimliklardan ajratilgan hujayralar va toʻqimalarni sterillik sharoitida oʻstirish zarur. Buning uchun maxsus ozuqa muhitlari va texnik vositalar qoʻllaniladi. Tajriba jarayonida aseptik sharoitni saqlash muhim ahamiyatga ega.
• Kallus toʻqimalar kulturasi: Kallus – bu oʻsimlik toʻqimasining in vitro sharoitida oʻsishi va rivojlanish jarayonida hosil boʻlgan koʻpayib ketgan hujayra massasi. Kallus hosil boʻlishi uchun ozuqa muhitida gormonlar muhim rol oʻynaydi. Kallus hujayralari turli sharoitlarga moslashuvchan boʻlib, ularning rivojlanishi bir qancha bosqichlardan iborat.
• Dorivor oʻsimliklarni klonal mikrokoʻpaytirish: Urug'li va vegetativ yo'llar bilan ko'payishdan farqli o'laroq, klonal mikroko'paytirish genetik jihatdan bir xil, yuqori sifatli koʻchat materialini olish imkonini beradi. Bu usul ayniqsa, yuqumli kasalliklarga chidamli, tez rivojlanuvchi va dorivorlik xususiyatiga ega oʻsimliklarni koʻpaytirishda katta ahamiyatga ega.
• Dorivor oʻsimliklarni in vitro usulida koʻpaytirish tadqiqotlar: Dorivor oʻsimliklarni in vitro usulida koʻpaytirish boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar ularning turli eksplantlaridan foydalanib, turli ozuqa muhitlari va fitogormonlar ta'sirida samarali koʻpaytirish mumkinligini koʻrsatgan. Bu usul orqali sanoat miqyosida dorivor xom-ashyo olish imkoniyati yaratiladi.
• Dorivor igir (Acorus calamus L.) oʻsimligining botanik ta'rifi, tarqalish, ahamiyati hamda biotexnologik imkoniyatlari va undan foydalanish: Oddiy igir – koʻp yillik suv boʻyi oʻsimligi boʻlib, ildizpoyasi dorivorlik xususiyatlarga ega. Uning ildizpoyasi tarkibida efir moylari, achchiq glikozidlar va boshqa biologik faol moddalar mavjud. Oddiy igir xalq tabobatida va tibbiyotda keng qoʻllaniladi, ammo tabiiy zaxiralari cheklangan. Uni mikroklonal usulda koʻpaytirish uni saqlab qolish va undan foydalanishni samaradorligini oshirishga yordam beradi.
• Tadqiqot uslublari va sharoitlari: Tadqiqotlar Samarqand davlat universiteti issiqxonalarida olib borilgan. Oddiy igirning ildizpoyalari turli oʻlchamlarda kesilib, tayyorlangan tuproqli tuvaklarga ekilgan. Tajriba davomida oʻsimliklarni oʻsishi va rivojlanishi kuzatilgan, oʻsish dinamikasi va biomorfologik koʻrsatkichlari aniqlangan.
• Tadqiqot natijalari va ularning muhokamasi: Tajriba natijalari shuni koʻrsatdiki, ildizpoyalarning turli oʻlchamlari (4-6 sm, 8-10 sm, 14-15 sm) ularning oʻsish dinamikasiga va biomassa hosil boʻlishiga taʼsir koʻrsatadi. Eng yaxshi natijalar 4-6 sm oʻlchamdagi ildizpoyalardan olingan. Mikroklonal koʻpaytirish uchun bahor oylarida (mart oyining ikkinchi dekadasi) suv-botqoqli va kuchli namlangan tuproqli dala sharoitida oʻstirish tavsiya etiladi.