Sug‘orilmaydigan maydonlarda tuproqning vertikal qatlami bo‘yicha 137Cs radionuklidining to‘planishini o‘rganish.
Ushbu magistrlik dissertatsiyasi Oʻzbekistonning ayrim hududlari tuproqlarida 137Cs zaxiralari va migratsiyasini oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda 137Cs ni aniqlashning usullari ishlab chiqilgan, tuproq namunalarida 137Cs ning miqdori, vertikal taqsimlanishi, migratsiya jarayonlari va ularning tuproq xususiyatlari, geografik va iqlim sharoitlariga bog'liqligi o'rganilgan. Natijalarga koʻra, Oʻzbekiston hududida 137Cs ning global va mintaqaviy choʻkish darajasi yuqori ekanligi, shuningdek, 137Cs migratsiyasining tuproq relefi va namlik darajasiga bog'liqligi aniqlangan.
Asosiy mavzular
- 137Cs ning umumiy tavsifi va atrof-muhitga tarqalishi: Seziy-137ning xossalari, hosil boʻlish manbalari (yadroviy portlashlar, AES) va atrof-muhitga tarqalishi, uning tirik organizmlarga ta'siri va global ifloslanishdagi oʻrni haqida ma'lumot berilgan. Oʻzbekiston tuproqlaridagi 137Cs ning tarqalishi va migratsiyasi haqida ma'lumotlar yetarli emasligi ta'kidlangan.
- Tuproq tarkibidagi tabiiy va texnogen radionuklidlarni oʻrganish uslublari: Namunalarni tanlash, tayyorlash, oʻlchash usullari va gamma-spektrometrlar haqida ma'lumot berilgan. Gamma-spektrometrik usul bilan tuproq namunalaridagi radionuklidlar tarkibini aniqlashning asosiy muammosi fonni hisobga olishligi koʻrsatilgan. Ge(Li) va NaI(Tl) detektorlarining afzalliklari solishtirilgan.
- Oʻzbekistonning turli iqlim zonalari tuproqlaridagi 137Cs miqdorini eksperimental tadqiq qilish: Samarqand viloyatining ayrim hududlarida 137Cs ning vertikal taqsimlanishi, zaxiralari va migratsiya parametrlarining tuproq va sinov maydonlarining turli xususiyatlariga bogʻliqligi oʻrganilgan. Tuproqlarda 137Cs ning zaxirasi va vertikal taqsimlanishi tushgan yogʻinlar, namlanish, tuproq xarakteristikasi va haroratga bogʻliq ekanligi aniqlangan.
- 137Cs ning tuproqlarda vertikal tarqalishining model tavsifi: Oʻrganilayotgan tuproq qatlamlaridagi 137Cs ning tajriba ma'lumotlari (3.1-jadvalga qarang) (1.8) va (1.9) formulalar boʻyicha va ba'zi joylar uchun (1.7) formula boʻyicha hisob-kitoblar bilan taqqoslanadi. Tuproqlarda 137Cs migratsiya jarayonlari intensivligining namlik darajasiga bog'liqligi tasdiqlangan.