Alisher Navoiy "Farhod va Shirin" dostonining g'oyaviy- badiiy tahlili
Ushbu bitiruv malakaviy ishi Alisher Navoiyning "Farhod va Shirin" dostonini o'zbek adabiyotida muhim o'rin tutgan g'oyaviy-badiiy tahlilini o'rganishga bag'ishlangan. Ishda dostonning yaratilish tarixi, undagi muhabbat g'oyasi, xalqparvarlik va adolat g'oyasining badiiy in'ikosi kabi mavzular chuqur tahlil qilingan. Shuningdek, Navoiyning obraz yaratish mahorati va tabiat tasviridan foydalanish uslublari ham keng yoritilgan. Dostonning badiiy tahlili, undagi tili, badiiy shakllari, obrazlar tizimi, muallifning maqsadi va vazifalari aniqlangan.
Asosiy mavzular
- Dostonning yaratilish tarixi: Dostonning yaratilish tarixi, undagi rivoyatlar va afsonalar, xususan, Farhod va Shirin obrazlarining mifologik ildizlari, ularning o'rta asr Sharq adabiyotida mavjud obrazlar bilan bog'liqligi, qadimgi manbalardan olib ishlanishi, ularning badiiy jihatdan qayta ishlanganligi tahlil qilingan.
- Asarda muhabbat g'oyasi: Dostondagi muhabbat mavzusi yangicha talqinga ega. Bir-birini ulug' maqsad bilan sevgan, lekin orzulariga yetisholmagan qahramonlar o'sha davr tushunchasida bu orzularning hayotda voqe bo'lishiga monelik qiluvchi sabablar va ularni qo'zg'atuvchi kuchlar bilan to'qnashadilar. Dunyoviy go'zallik va insoniy ishqni kuylash o'zbek adabiyoti tarixida chuqur ildizga ega bo'lib, qo'shiqlardan tortib eposgacha rang-barang lavhalarda o'zining yuksak badiiy ifodasini topib keldi. Asarda ishq mehnat bilan bog'liq, sevgi va sadoqat, insonparvarlik kabi ezgu tuyg'ular tarannum etiladi.
- Xalqparvarlik va adolat g'oyasining badiiy in'ikosi: Dostonda shaxs erkinini himoya qilishdan iborat an'anaviy gumanistik qarash rivojlantiribgina qolmay, uni yangi mazmun bilan boyitilgan. Navoiyning Farhod, Bahrom kabi qahramonlari jabrlanganlar, dushman tomonidan xo'rlanganlarning xaloskori sifatida gavdalanadilar. Shoir o'zaro nizolar, jamiyat hayotining ofati bo'lgan bosqinchilik urushlarini qoralalar ekan, adolatning pirovard tantanasiga katta ishonch bilan qaraydi. Dostonda adolat, rostgo'ylik, xalqparvarlik kabi oliyjanob g'oyalar tarannum etilgan.
- Alisher Navoiyning obraz yaratish mahorati: Alisher Navoiy xarakter yaratishda katta mahorat ko'rsatadi. Farhod, Shirin, Mehinbonu kabi obrazlarni o'quvchi ko'pincha ruhiy olamidagi o'ziga xos tomonlariga qarab ajratadi. Navoiy xarakterlarni detallar yordamida ochishga alohida ahamiyat beradi. Masalan, Farhodning aqlliligi, zakovatini uning nutq detallaridan juda tez payqab olish mumkin. Shoir obrazlarning tashqi ko'rinishi, kiyim-kechagi, jismoniy holati bilan birga ularning ichki dunyosini, ruhiy kechinmalarini ham mahorat bilan ochib beradi.
- Tabiat tasviridan foydalanish mahorati: Alisher Navoiy
- Tabiat tasviridan foydalanish mahorati: Alisher Navoiy "Xamsa"dan o'rin olgan “Farhod va Shirin" dostonlarida tabiat tasviridan o'ziga xos uslubda foydalanadi. Tabiat tasvirida ko'plab badiiy san'atlar, jumladan, tazod, talmeh, tashbeh kabi vositalar qo'llanilgan. Tabiat manzara va hodisalarini umuminsoniy xususiyatlar bilan bog'lab, qahramonlarning ruhiy dunyosini ochishda tabiat tasvirini muhim o'rin tutgan.