Русское устное народное творчество
Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi tomonidan nashr etilgan bo‘lib, Qashqadaryo davlat universiteti professor-o‘qituvchisi E.V. Milovanova tomonidan tayyorlangan. Unda rus xalq og‘zaki ijodining («fol’klor») turlari, janrlari, ularning o‘ziga xos xususiyatlari, rivojlanish tarixi, ilmiy tadqiqoti hamda tahlili batafsil yoritilgan. Kitobda fol’klorning ijtimoiy-madaniy ahamiyati, uning tarbiyaviy va estetik jihatlari, shuningdek, turli janrlarning (qo‘shiqlar, ertaklar, maqollar, matallar, aytishuvlar, afsonalar, folklor va adabiyotning o‘zaro aloqasi kabi) o‘ziga xos xususiyatlari, klassifikatsiyasi va boy manbalar asosida tahlili berilgan. Tadqiqotda folklorshunoslikning rivojlanish bosqichlari, ilmiy maktablari ( mifologik, qiyosiy-tarixiy maktablar) va tadqiqotchilarning hissasi ham ko‘rib chiqilgan. Kitob folklorning boy va rang-barang olamini o‘rganishga qiziquvchilar uchun foydali qo‘llanma hisoblanadi.
Asosiy mavzular
- Fol’klor — so‘z san’ati namunasi: Foylkor terminining kelib chiqishi, ma’nosi, slovesnaya, musiqaviy, teatr kabi san’at turlarining sintezlashuvi, fol’klorshunoslik ilmining shakllanishi, uning o‘ziga xos xususiyatlari (antropomorfizm, magizm, animizm, kollektivlik, og‘zaki ijod, o‘zgaruvchanlik) haqida ma’lumot beradi. Fol’klor va adabiyot o‘rtasidagi aloqadorlik (fol’klorizm) yoritiladi.
- Fol’klor janrlari: Kitobda fol’klor janrlari qat’iy tizimga solingan: urf-odatlar bilan bog‘liq qo‘shiqlar (kalendariy, oilaviy-maishiy), tilaklar, oilaviy marosim qo‘shiqlari (to‘y, tavallud, dafn marosimlari) va urf-odatsiz qo‘shiqlar (maqollar, matallar, topishmoqlar, dramatik janrlar) tahlil qilinadi. Har bir janrning o‘ziga xos belgilari, mazmuni va funksiyasi ochib berilgan.
- Rus xalq og‘zaki ijodining tarixiy bosqichlari: Kitobda rus folklorshunosligining rivojlanish tarixi, jumladan, mifologik maktab, qiyosiy-tarixiy maktablarning shakllanishi, ularning asosiy vakillari (Buslaev, Afanasyev, Potebnya, Veselovskiy va boshqalar) hamda ularning tadqiqotlariga keng o‘rin berilgan. Xususan, XIX asrdan boshlab folklorning ilmiy o‘rganilishi, uning tadqiqot uslublari, nazariyalari (zaymlashuv nazariyasi, o‘z-o‘zidan paydo bo‘lish nazariyasi) batafsil ko‘rib chiqiladi.
- Ertaklar: Kitobda rus xalq ertaklarining turlari (hayvonlar haqidagi, sehrli, kundalik hayotiy ertaklar) va ularning ijrochisi (skazochnik) bo‘lgan xalq ijodkorlari (Krivopolenova, Vinokurova, Sorokovikov va boshqalar) haqida ma’lumot beriladi. Ertaklarning syujeti, kompozitsiyasi va obrazlar sistemasini tahlil qilishga e’tibor qaratiladi.
- Bylinalar: Rus xalqining qahramonlik qo‘shiqlarining janrlari, Kiyev va Novgorod tsikllariga bo‘linishi, ularning o‘ziga xos xususiyatlari, ijrochilik san’ati tahlil qilinadi. Bylinalardagi qahramonlar obrazlari, ularning xarakteristik xususiyatlari, syujetlari (Svyatogor, Ilya Muromets, Sadko, Vasily Buslaev kabi) batafsil yoritiladi.
- Tarixiy qo‘shiqlar: Rus xalqining tarixiy qo‘shiqlarining paydo bo‘lishi, rivojlanish bosqichlari (XIII-XIX asrlar), ularning o‘ziga xos belgilariga (adabiy shaxs, voqeiy hodisalar aks etishi) e’tibor qaratiladi. Xususan, Qozonni egallash, Stepan Razin, Pugachev qo‘zg‘oloni, 1812-yilgi Vatan urushi kabi tarixiy voqealar bilan bog‘liq qo‘shiqlar tahlil qilinadi.
- Lirik qo‘shiqlar va chastushkalar: Rus lirik qo‘shiqlarining turlari (sevgi, oilaviy, balladalar, rekrutlar, burlaq qo‘shiqlari) va ularning ijodiy uslublari o‘rganiladi. Chastushkalar janrining o‘ziga xos xususiyatlari, ritmik tuzilishi, qo‘llanilishi va mazmun-mohiyati tahlil qilinadi.
- Xalq teatri: Xalq teatrining o‘ziga xos xususiyatlari, uning turlari (xalq dramalari, Petrovka, Vertep, Rayok) va ularning ijro uslublari, mazmuni ko‘rib chiqiladi. Xususan, «Mavrux», «Shoh Maksimilian» kabi xalq dramalari tahlil qilinadi.
- Bolalar folklori: Bolalar folklori janrlari (alvostilar, qo‘shiqlar, topishmoqlar, masallar, darrzilar) va ularning bolalar tarbiyasidagi o‘rni, janr xususiyatlari tahlil qilinadi. Ko‘likash qo‘shiqlari, pelushki va poteshkalar, zaklichkalar va ularning bolalar hayotidagi o‘rni batafsil yoritiladi.