Ўзбекистон мойли ва толали экинлар тажриба станцияси атрофида тарқалган тупроқлар эволюцияси
Mazkur maqolada O‘zbekiston sug‘oriladigan dehqonchilik hududlarida keng tarqalgan o‘tloqiy allyuvial tuproqlarning shakllanishi, rivojlanishi va evolyutsiyasi haqida so‘z yuritiladi. Tuproqlarning gidromorf tipdagi o‘tloqiy allyuvial tuproqlarga mansubligi, ularning bo‘z tuproqlar va cho‘l tuproqlari mintaqalarida joylashishi hamda bu hududlardagi tuproqlarning bir-biridan farq qilishi yoritilgan. Mualliflar mazkur tuproqlarning paydo bo‘lishida iqlim, ona jins, relyef, gidrogeologik sharoitlar va antropogen omillarning ta'sirini ta'kidlab, ayniqsa, Qorasuv daryosining o‘rta oqimi atrofidagi allyuvial tuproqlarning evolyutsiyasini bosqichma-bosqich tahlil qiladilar. Maqolada shuningdek, tuproqlar tarkibining gidromorf xususiyatlari, jumladan, suv sathining o‘zgarishi, namlikning ta'siri, tuproqning rangi, tuzilishi va unda o‘sadigan o‘simliklar haqida ma'lumot beriladi. So‘nggi yillarda tuproqlarning gumus miqdorining kamayishi, suvga chidamliligi va kimyoviy ifloslanish natijasida unumdorligining pasayib borayotganligi ta’kidlanib, bu muammolarni hal qilish bo‘yicha tavsiyalar berishga chaqiriladi.
Asosiy mavzular
- O‘tloqiy allyuvial tuproqlarning tarqalishi va o‘ziga xosliklari: Mazkur mavzuda O‘zbekistonning sug‘oriladigan dehqonchilik yerlarida o‘tloqiy allyuvial tuproqlarning keng tarqalganligi, ularning gidromorf tipdagi tuproqlarga mansubligi va bo‘z tuproqlar hamda cho‘l tuproqlari mintaqalarida joylashganligi haqida ma'lumot berilgan. Ushbu tuproqlarning bir-biridan kelib chiqishi, rivojlanishi, genizisi, morfologik tuzilishi va kimyoviy-fizikaviy xossalari jihatidan farq qilishi ta’kidlangan.
- Allyuvial tuproqlarning shakllanishi va evolyutsiyasi: Mavzuda allyuvial tuproqlarning shakllanishida tabiiy omillar (iqlim, ona jins, relyef, gidrogeologik sharoitlar, sizot suvlari sathi) va antropogen omillarning ta'siri ko‘rsatilgan. Qorasuv daryosining o‘rta oqimi atrofidagi allyuvial tuproqlarning evolyutsiyasi bosqichlar asosida tahlil qilingan. Bu tuproqlarning dastlabki shakllanishi, rivojlanishi va qishloq xo‘jaligi maqsadlarida foydalanish natijasida yuzaga kelgan o‘zgarishlar yoritilgan.
- Tuproq horizontlarining morfologik va agrokimyoviy xususiyatlari: Mavzuda tuproqlarning morfologik tuzilishi, jumladan, qatlamlarning rangi, tarkibi, qalinligi va zichligi haqida ma'lumot beriladi. Qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan haydalma hamda haydalma osti qatlamlarining xususiyatlari, ularning agrofizik va agrokimyoviy ko‘rsatkichlari, jumladan, gumus miqdori, suvga chidamlilik va tuzlar tarkibi haqida so‘z yuritiladi.
- Tuproq unumdorligining pasayishi va uni boshqarish: Mavzuda so‘nggi yillarda allyuvial tuproqlarning gumus moddasining kamayishi, suvga chidamliligi va kimyoviy ifloslanish natijasida ularning unumdorlik qobiliyatining pasayib borayotganligi ta’kidlangan. Ushbu muammolarni bartaraf etish va tuproq unumdorligini boshqarish bo‘yicha tavsiyalar berish zarurligi qayd etilgan.