A.Dablovtíń «Bahadir» dástanınıń lingvopoetikalıq analizi
Ushbu dissertatsiya A. Dabılovtiń «Bahadır» dástanınıń lingvopoetikalıq analizine arnalǵan bolıp, onda shayırdıń sózdi qollanıw sheberligi, til baylıǵı hám ózgeshe táreplerin tereń úyreniwge itibar qaratılǵan. Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám lingvistika iliminiń rawajlanıwına úles qosıw maqset etilgen. Jumısta dástan tiliniń leksikalıq-semantikalıq, stilistik hám metaforalıq ózgeshelikleri tahlil etilgen. Sonıń menen birge, fonetika, sintaksis hám troplar sıyaqlı lingvopoetikalıq qurallardıń qollanılıwı da tereń úyrenilgen.
Asosiy mavzular
- Kirisiw: Qaraqalpaq til iliminde keyingi jıllarda kórkem ádebiyat tili mashqalaları, arnawlı bir kórkem sóz sheberi óz dóretpelerinde tilden paydalanıw sheberligi, shayır yamasa jazıwshınıń anaw yamasa til ólshemi birliklerin qollanıwdaǵı ózine tán ózgesheliklerin anıq hám tolıq ashıp beriwge qaratılǵan izertlewler alıp barılmaqta. Metaforalar sózdiń mánilik tásirin asıradı, pikirdi kúsheytedi, uyqaslıqtı, aytılıw únlesligin saqlaydı. Bunı tek ǵana kórkem sóz sheberiniń kontekste bayanlanıwshı oy-pikirdi tolıq beriw ushın kerek bolǵan sóz hám sóz mánilerin tańlawdaǵı, lirikalıq qaharman obrazın beriwdegi úlesi kóplep ushırasadı.
- A. Dabılovtiń «Bahadır» dástanınıń fonetikalıq hám fonografiyalıq qásiyetleri: Bapta dástan dástanındaǵı segment waqıyalardıń stilistikaıq ózgeshelikleri, supersigment qurallardıń stilistikallıq qásiyetleri hám dástanda fonetikalıq hám grammatikalıq formalardıń stillik qollanılıwı úyrenilgen. Tildiń fonetikalıq bólimlerin úyreniwge qarap fonetika eki túrli boladı: segmental fonetika hám suprasegmental fonetika.
- A. Dabılovtiń «Bahadır» dástanınıń leksikalıq-cemantikalıq ózgeshelikleri: Bul bapta dástanda sinonim hám antonimlerdiń stilistikallıq qollanılıwı, dástanda turaqlı sóz dizbekleriniń qollanılıwı hám dástanda qollanılıwı shegaralanǵan leksikalıq atlamlar leksikası úyrenilgen. Leksikalıq mánislerdegi paradigmatikalıq qatnas semantikalıq tárepten qaralganda dáslep sózler mánilik birdeyligi (sinonimiya) hám máninilik qarama qarsılıǵı (antonimiya) kóz qarasınan toparlarǵa bólip izertlenedi.
- A. Dabılovtiń «Bahadır» dástanında poetikalıq qurallardıń qollanılıwı: Ushıı bapta dástanda sintaksislik figuralardıń qollanılıwı, troplardıń dástanda ózine tán qollanılıw ózgeshelikleri hám poetikalıq qurallardıń kórkem shıǵarmalarda qollanılıwınıń áhmiyeti úyrenilgen. Metaforalar sózdiń mánilik tásirin asıradı, pikirdi kúsheytedi, uyqaslıqtı, aytılıw únlesligin saqlaydı.
- Juwmaq: Házirgi qaraqalpaq til iliminde sońǵı jıllarda kórkem shıǵarmanıń poetikalıq tili mashqalaları, arnawlı bir kórkem sóz sheberi óz dóretpelerinde tilden paydalanıw sheberligi, belgili dárejede izertlewler alıp barılmaqta. Dástanda qaharman tili menen tuwilǵan jer topıraǵınıń, tábiyatınıń ózine tán gózzalıǵın, onıń ájayıp h’ár túrli pasıllardaǵı kartinaların, peyzajlıq kórinislerindegi gózzalıqtı ashıp bere alǵanlıǵın kóremiz hám shıǵarmanıń Watandı súyiwshilik ruwxı menen suwǵarılǵanın sezinemiz.