Дутор чолғусида ўқитиш услубиёти)

Ushbu bakalavr dissertatsiyasi O‘zbekiston davlat konservatoriyasining «Xalq cholg‘ulari ijrochiligi» kafedrasi talabasi Qilicheva Hayotxon Inoyatovna tomonidan tayyorlangan bo'lib, «Dutor cholg‘usida o‘qitish uslubiyati» mavzusiga bag'ishlangan. Unda dutor cholg'usining tarixi, tuzilishi, ijrochilik uslublari hamda uni o‘rgatish jarayoni atroflicha tahlil qilingan. Tadqiqotda dutor ijrochiligi rivojiga hissa qo‘shgan mashhur ijrochilar, jumladan, ustoz Ro‘zibi Xojiyeva ijro maktabi ham o‘ziga xos tarzda yoritilgan. Shuningdek, dutorning turli uslubiy jihatlari, zarblar, notalarning joylashuvi hamda o'quv jarayonidagi o'rni haqida batafsil ma'lumot berilgan.

Asosiy mavzular

• KIRISH: Ushbu bo'limda mavzuning dolzarbligi, tadqiqotning maqsad va vazifalari hamda ushbu ishdagi yangiliklar haqida ma'lumot berilgan. O‘zbekiston madaniyatini rivojlantirishda musiqa, xususan, cholg‘u ijrochiligining o‘rni alohida ta’kidlangan. Dutorning sharq musiqa madaniyatidagi o‘rni va uning tarixiy ahamiyati haqida qisqacha ma’lumot berilgan.
• I BOB. Dutor ijrochiligiga hissa qo‘shgan mashhur ijrochilar.: Bobda dutor ijrochiligi rivojiga hissa qo‘shgan mashhur ijrochilar, jumladan, O‘zbekiston san’atkorlari, xususan, ustoz Ro‘zibi Xojiyeva ijro maktabi haqida batafsil ma’lumot berilgan. Qadimgi ijrochilar, jumladan, F. Vasilenko, O. Qosimov, T. Alimatov, G‘. Qo‘chqorov kabi ijrochilarning dutor ijrochiligi rivojiga qo‘shgan hissasi haqida batafsil to‘xtalib o‘tilgan.
• 1.1 Dutor cholg‘usining kelib chiqish tarixidan.: Ushbu qismda Sharq musiqa cholg‘u sozlari va xususan, dutorning kelib chiqish tarixi haqida ma’lumot berilgan. Qadimiy tasvirlar, arxeologik topilmalar va o‘rta asrlar asarlarida dutorning aks etishi uning qadimiy ekanligini ko‘rsatadi. Shuningdek, dutorning ilk yaratilishi haqidagi rivoyatlar ham keltirilgan.
• 1.2 Hozirgi kunda dutor cholg‘usining o‘quv jarayonidagi o‘rni: Ushbu qismda dutor cholg‘usining O‘zbekiston va qo‘shni Sharq mamlakatlarida tarqalganligi, uning tuzilishi va umumiy xususiyatlari haqida ma’lumot berilgan. Dutorning o‘quv jarayonida tutgan o‘rni, uning tavsiya etilgan uslublari hamda pedagogik adabiyotlardagi o‘rni ko‘rib chiqilgan.
• II BOB. Dutor cholg‘usi haqida umumiy ma’lumot.: Mazkur bobda dutor cholg‘usining tuzilishi, uning qismlari (kosa, dasta, bosh qismi), ularning vazifalari hamda dutorni parvarishlash qoidalari haqida batafsil ma’lumot berilgan. Shuningdek, turli tovushlar, ularning yozilishi va xususiyatlari hamda dutorning turli uslubda sozlanishi haqida ma’lumotlar keltirilgan.
• 2.1 Cholg‘uda ijro etishning uslubi va vazifalari.: Ushbu qismda dutor ijro etishning uslublari, xususan, pastanovka, shtrixlar va barmoqlarning dastada joylashuvi kabi texnik jihatlari tahlil qilingan. Shuningdek, ijro etishni o‘rgatish jarayonining asosiy maqsadlari va vazifalari ham ko‘rib chiqilgan.
• 2.2 An’anaviy dutor ijrochilik uslublari.: Bobda an’anaviy dutor ijrochilik uslublari, jumladan, o‘tirish usullari, qo‘l harakatlari hamda turli zarblar (yakka zarb, tanovar zarb, teskari zarb va boshqalar) haqida batafsil ma’lumot berilgan. Ijro uslublarining o‘ziga xos jihatlari va ularni o‘rganish bo‘yicha tavsiyalar ham keltirilgan.
• XULOSA: Xulosa qismida tadqiqotning asosiy natijalari umumlashtirilgan. Yosh avlodga musiqa va san’atni o‘rgatish, xalq cholg‘u ijrochiligi rivojini qo‘llab-quvvatlash va uni dunyoga targ‘ib qilish zarurati ta’kidlangan. Dutor ijrochiligi rivojida o‘zbekistonlik san’atkorlarning o‘rni va ularning hissasi yana bir bor ta’kidlangan.