Суюқ симоб юзасидан гамма нурлар қайтишининг экспериментал кузатилиши
Ushbu avtoreferat S. R. Damirovichning «Suyuq simob yuzasidan gamma nurlarning qaytishi» mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasi asosida tayyorlangan. Unda gamma nurlanishining suyuq simob yuzasidan qaytishi eksperimental tarzda o'rganilgan bo'lib, ayniqsa, kichik tushish burchaklarida bu hodisaning kuzatilishi, uning nazariy asoslari va amaliy ahamiyati tadqiq etilgan. Tadqiqotda elektronlar tomonidan hosil qilingan gamma nurlarning (ETN) suyuq simob yuzasidan qaytishi energiya va burchak taqsimotiga ko'ra o'rganilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Gamma nurlarning kichik burchaklardan qaytishi hodisasi hozirgi kunda kam o'rganilgan va uning nazariyasi ham to'liq shakllanmagan. Bu esa ushbu tadqiqotni dolzarb ahamiyatga ega qiladi. Gamma nurlanishining aks etishi tibbiyot, texnologiya va yadro energetikasi kabi sohalarda muhim ahamiyat kasb etishi mumkin.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqot maqsadi gamma nurlarning energiya va burchak taqsimotini o'lchash orqali ularning suyuq simob yuzasidan qaytishini eksperimental aniqlashdir. Vazifalari esa: ETNning matematik modelini ishlab chiqish, elektronlar dastasi tizimini takomillashtirish, ETN dastasi uchun burilish burchaklarini aniqlash va tajriba natijalarini tahlil qilish.
- Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti E=0,2-4,0 MeV energiya oralig'idagi gamma nurlanishining suyuq simob yuzasi bilan o'zaro ta'siri hisoblanadi. Tadqiqot predmeti esa E=0,2-1,0 MeV energiya oralig'idagi gamma nurlanishining suyuq simob yuzasidan <150 mrad kichik burchaklarda qaytishi hisoblanadi.
- Tadqiqotning usullari va ilmiy yangiligi: Tadqiqotda Monte-Karlo matematik modellashtirish usuli, scntillation gamma-spektrometriya va boshqa zamonaviy usullar qo'llanilgan. Ilmiy yangiligi shundaki, birinchi marta gamma nurlanishining 200-600 keV energiya oralig'ida 33 va 83 mrad burchaklarda suyuq simob yuzasidan qaytishi eksperimental tasdiqlangan va uning koeffitsientlari aniqlangan.
- Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari gamma nurlarning yuqori energiyada aks etishini tushuntiruvchi nazariyalar uchun muhim asos bo'lib, gamma-optika sohasida yangi imkoniyatlar ochadi. Amaliy jihatdan esa, olingan qiymatlar gamma optik tizimlarini yaratishda qo'llanilishi mumkin.
- Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Tadqiqot natijalari 2015-2017 yillardagi ilmiy loyihalarda qo'llanilgan va gamma nurlanishini ajratish usulini takomillashtirishga yordam bergan.