Phlomis туркумига мансуб ўсимликларни кимёвий тадқиқ қилиш ва уларнинг биологик фаоллиги
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan tasdiqlangan, kimyo fanlari doktori (PhD) ilmiy darajasini olish uchun Durbek Abdixoshimovich Usmanov tomonidan tayyorlangan tadqiqot natijalari asosida tuzilgan. Tadqiqotning asosiy maqsadi Phlomis turkumiga mansub *Phlomis ostrowskiana *, *Phlomis linearifolia* va *Phlomis severtzovii* o'simliklarining kimyoviy tarkibini o'rganish va ularning biologik faolligini aniqlashdan iborat bo'lgan. Tadqiqot davomida ushbu o'simliklardan 5 ta yangi iridoid va boshqa ko'plab metobolitlar ajratib olindi, ularning kimyoviy tuzilishi aniqlandi va o'simliklarning dorivorlik xususiyatlari baholandi. Shuningdek, iridoidlarning jigar faoliyatini yaxshilovchi va neyroprotektiv ta'sirini o'rganish maqsadida QSAR modeli ishlab chiqildi.
Asosiy mavzular
- Phlomis turkumiga mansub o'simliklarning kimyoviy tadqiqi: Tadqiqotda Phlomis turkumiga mansub o'simliklar - Phlomis ostrowskiana, Phlomis linearifolia va Phlomis severtzovii ning kimyoviy tarkibi o'rganilgan. Ushbu o'simliklardan 5 ta yangi iridoid va boshqa turdagi ikkilamchi metabolitlar ajratib olingan, ularning tuzilishi aniqlangan.
- O'simliklarning biologik faolligini aniqlash: Ajratib olingan iridoidlarning biologik faolligi, xususan, jigar faoliyatini yaxshilash va neyroprotektiv ta'siri o'rganilgan. Bu borada QSAR modeli yordamida bashorat qilish usuli qo'llanilgan.
- Yangi iridoidlarning kashf etilishi va ularning qo'llanilishi: Tadqiqot natijasida Phlomis severtzovii dan yangi 7,8-di-O-atsetilkarioptosid iridoidi ajratib olingan. Ushbu iridoidning yuqori nootrop faolligi aniqlanib, mavjud dorilardan ustunligi isbotlangan. Shuningdek, ushbu iridoidlardan jigar faoliyatini yaxshilovchi dori vositalari yaratish imkoniyati ko'rsatilgan.