Шоли ўсимлигининг морфобиологик хусусиятлари ва уларни селекциядаги аҳамияти асосида янги навлар яратиш
Ushbu dissertatsiya O'zbekiston Respublikasi Qishloq xo'jaligi vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligida patentlangan, O'zbekiston sharoitiga moslashtirilgan, serhosil, kasalliklarga chidamli va yuqori sifatli guruchning "Tarona" navini yaratish bo'yicha ilmiy-amaliy tadqiqot natijalari asosida tayyorlangan. Tadqiqotda "Tarona" navining biologik va agrotexnik xususiyatlari, hosildorligi, oziq-ovqat texnologiyasi va boshqa ko'rsatkichlari o'rganilib, ushbu navni respublikamizda keng joriy etish bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Asosiy mavzular
- Sho'li yetishtirishning dolzarbligi va zarurati: Jahon va O'zbekiston sharoitida sho'li yetishtirishning iqtisodiy ahamiyati, oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashdagi roli, hamda yangi navlar yaratishning dolzarbligi yoritilgan.
- Tadqiqotning O'zbekiston Respublikasi fan va texnologiyalar rivojlanishi bilan bog'liqligi: Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalarini rivojlantirishning asosiy yo'nalishlariga mosligi, jumladan "Qishloq xo'jaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhit muhofazasi" ustuvor yo'nalishi doirasida bajarilganligi qayd etilgan.
- Muammoning o'rganilganlik darajasi: Sho'li seleksiyasida amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar, yangi navlarni yaratish bo'yicha olib borilgan ishlar, mavjud navlarning kamchiliklari va ularni bartaraf etish yo'llari ko'rsatilgan.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Sho'li genotiplarini morfobologik ko'rsatkichlarini aniqlash, ularni seleksiyaga jalb etish va yangi navlar yaratish maqsad qilib qo'yilgan. Vazifalar sifatida esa geografik kelib chiqishi turlicha bo'lgan kollektsion genotiplarni o'rganish, duragay avlodlarda belgilarni aniqlash, seleksiya jarayonini o'rganish, don sifatini aniqlash va yangi navlarni yaratish kiritilgan.
- Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida Sho'lichilik ilmiy-tadqiqot institutidagi mavjud kollektsion genofond tanlangan. Tadqiqot predmeti esa sho'li o'simligining o'sish rivojlanishi, morfologiyasi, fenologiyasi, bioximiyaviy va don sifat ko'rsatkichlari hamda hosildorligi hisoblanadi.
- Tadqiqot usullari va ilmiy yangiligi: Tadqiqotlarda dala tajribalari, umumrossiya sho'lichilik instituti uslublari hamda statistik tahlil usullari qo'llanilgan. Ilmiy yangiligi sifatida geografik kelib chiqishi turlicha bo'lgan genotiplarni o'rganish va shular asosida yangi nav yaratish ko'rsatilgan.
- Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Ilmiy ahamiyati sifatida sho'li genotiplarining genetik xilma-xilligini o'rganish, amaliy ahamiyati sifatida esa "Tarona" navining yaratilishi va joriy etilishi, qo'shimcha hosil olinishi, iqtisodiy samaradorlikni oshirilishi ta'kidlangan.
- Tadqiqot natijalarining amaliy tatbiqi: "Tarona" navining patent olinishi, davlat reyestriga kiritilishi va Toshkent viloyatida rayonlashtirilishi, shuningdek, hosildorlikni 3-5 c/ga oshirishi va rentabellikni 35-40% ga yetkazishi haqida ma'lumot berilgan.
- Tadqiqot natijalarining approbatsiyasi va e'lon qilinganligi: Tadqiqot natijalarining Xalqaro konferensiyalarda muhokama qilinishi, ilmiy jurnallarda maqolalar chop etilishi hamda tavsiyanoma nashr etilganligi qayd etilgan.
- Tadqiqotning asosiy mazmuni: Sho'li seleksiyasida fotosintez mahsuldorligini oshirish, vertikal barg shaklidagi navlarni yaratish va bu bo'yicha "Tarona" navining xususiyatlari batafsil yoritilgan.
- "Tarona" navining xossalari: "Tarona" navining biologik belgilari (o'sish davri, o'simlik bo'yi, hosildorlik, don sifati va boshqalar) hamda agrotexnik xususiyatlari batafsil keltirilgan.
- Xulosalar: Tadqiqot natijalari asosida "Tarona" navining afzalliklari, boshqa navlarga nisbatan ustun jihatlari va uning kelgusi seleksiyadagi ahamiyati hamda O'zbekistonda keng joriy etilishi bo'yicha xulosalar berilgan.