Активизация речевой деятельности учащихся в процессе работы над текстом на уроках русского языка

Ushbu hujjat (o'zbek tilidagi magistrlik dissertatsiyasi) rus tilini o'rgatishda matndan foydalanish usullarini, xususan, o'rta maktab o'quvchilarining nutqiy faolligini oshirishga qaratilgan uslubiy ishlanmalarni tahlil qiladi. Unda matnning lingvistik va didaktik birlik sifatida ahamiyati, murakkab sintaktik butunlik (MSB) va uning turlari, matnni tahlil qilish va undan foydalanish usullari atroflicha ko'rib chiqiladi. Shuningdek, o'quvchilarning rus tilidagi nutqini rivojlantirishda matn bilan ishlashning samarali usullari, joriy etilgan mashqlar va ularning o'quv jarayoniga ta'siri haqida batafsil ma'lumot beriladi.

Asosiy mavzular

Matnning lingvistik va didaktik birlik sifatida o'rganilishi: Ushbu qismda matnning tilshunoslikdagi o'rni, uning o'ziga xos xususiyatlari, tuzilishi va ma'no jihatdan yaxlitligi tushuntiriladi. Matnni tahlil qilishning turli usullari, xususan, murakkab sintaktik butunlik (MSB) tushunchasi va uning tarkibiy qismlari (kirish, asosiy qism, xulosa) batafsil yoritiladi. Matnning informativlik, yaxlitlik, mantiqiy izchillik kabi belgilari ko'rsatib o'tiladi.
Murakkab sintaktik butunlik (MSB) va uning turlari: Qism MSB tushunchasini, uning matndagi o'rni va ahamiyatini ochib beradi. MSBning tavsifiy, hikoya qiluvchi va xulosaviy turlari alohida ta'kidlanadi. Har bir turning o'ziga xos xususiyatlari va ularni aniqlash usullari misollar bilan ko'rsatiladi. Shuningdek, MSBni tashkil etuvchi vositalar (leksik, sintaktik) va ularning matnda qo'llanilishi tahlil qilinadi.
O'quvchilarda nutqiy faollikni oshirishda matn bilan ishlash uslubiyati: Bu bo'limda matnni o'quvchilarning rus tilidagi nutqiy faolligini oshirish uchun didaktik vosita sifatida qanday qo'llash mumkinligi haqida so'z yuritiladi. Matn bilan ishlashning turli bosqichlari (matndan oldingi, matnni o'qish va tushunish, matndan keyingi) va bu bosqichlarda qo'llaniladigan mashqlar, vazifalar tavsiya etiladi. O'quvchilarning matn asosida gapirish, yozish, tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan amaliy ishlanmalar keltirilgan.
Tadqiqotning asosiy xulosalari va tavsiyalari: Dissertatsiyaning yakuniy qismida tadqiqot jarayonida erishilgan asosiy xulosalar bayon qilinadi. O'quvchilarda rus tilini o'rganishda matn bilan ishlashning samaradorligini oshirish bo'yicha tavsiyalar beriladi. Xususan, o'qituvchilar uchun matnni tahlil qilish va undan foydalanish bo'yicha uslubiy ko'rsatmalar, yangi mashqlar tizimi taklif etiladi.