Inula helenium o’simligini kimyoviy tarkibini tadqiq etish

Ushbu tadqiqot O'zbekistonda keng tarqalgan Inula helenium (qora andiz) o'simligining kimyoviy tarkibini o'rganishga bag'ishlangan. Kitobda o'simlikning botanik tavsifi, kimyoviy tarkibi, undan ajratib olingan turli xil biofaol moddalar (seskviterpen laktonlari, flavonoidlar, alkaloidlar va boshqalar) hamda ularning biologik va farmakologik xususiyatlari batafsil yoritilgan. Tadqiqot davomida Inula helenium dan 2 ta yangi spiroalanpirroid birikmasi va 1 ta helenalanprolin A birikmasi ajratib olindi va ularning tuzilishi hamda xossalari aniqlandi. Shuningdek, o'simlikning antibakterial, yallig'lanishga qarshi, o'smaga qarshi va boshqa faoliyatlari tadqiq etilgan. Kitobda olingan natijalar adabiyotlar bilan solishtirilib, Inula helenium ning xalq tabobatida va zamonaviy tibbiyotda qo'llash mumkinligi ko'rsatilgan. Tadqiqot yakunida o'simlikdan olingan birikmalarning yangi dorilar yaratishda foydalanish istiqbollari haqida tavsiyalar berilgan.

Asosiy mavzular

Inula helenium o'simligining botanik tavsifi: Qora andiz (Inula helenium) Astradoshlar (Asteraceae) oilasiga mansub, ko'p yillik, bo'yi 100-150 sm bo'lgan o't o'simlik. Poyasi bitta yoki bir nechta, tik o'suvchi sertuk, yuqori qismi shohlangan. Barg plastinkasi tishsimon qirrali bo'lib, yuqori tomoni siyrak va qattiq tukli bo'ladi. Poyaning yuqori qismidagi barglari bandsiz, pastdagilar esa qisqa bandi bilan poyada ketma-ket o'rnashgan. Gullari tillarangli bo'lib, savatchaga to'plangan.
Inula turkumi o'simliklaridan ajratib olingan biologik faol ikkilamchi metabolitlar: Inula turkumi o'simliklaridan eudesmanolidlar, gvayanolidlar, psevdogvayanolidlar, germakranolidlar, ksantanolidlar, dimer seskviterpenlar, flavonoidlar va boshqa birikmalar ajratib olingan. Ularning tuzilishi va biologik faolligi tadqiq etilgan. Jumladan, partenolid (49)ning yuqori sitotoksikligi va saratonga qarshi vosita sifatida klinik sinovlarda bo'lgani ta'kidlangan.
Inula helenium o'simligining kimyoviy tarkibi va sifat analizi: Inula helenium o'simligining barg, urug' va ildiz qismlaridan alkaloidlar, flavonoidlar, glikozidlar va terpenlar ajratib olindi. Tarkibida alkaloidlar, flavonoidlar va terpenlarning mavjudligi aniqlandi. Alkaloidlar barg qismidan 0.30%, urug'idan 0.11% va ildizidan 0.17% ajratib olindi. Shu bilan birga, o'simlik tarkibida spiroalanpirroid A, spiroalanpirroid B va helenalanprolin A kabi yangi birikmalar topilgan.
Inula helenium birikmalarining biologik va farmakologik xususiyatlari: Inula turkumi o'simliklaridan ajratib olingan birikmalarning o'smaga qarshi, yallig'lanishga qarshi, antibakterial, antiprotozoal, antidiabetik va insektisid/larvitsid/akaritsid faolliklari tadqiq etilgan. Jumladan, partenolid (49)ning yuqori sitotoksikligi va saratonga qarshi vosita sifatida klinik sinovlarda bo'lgani, shuningdek, Inula viscosa dan ajratib olingan 7-O-metilaromadendrin (77)ning potentsial antidiyabetik vosita sifatida baholanishi ta'kidlangan.
Xulosa va tavsiyalar: Olingan natijalarga ko'ra, Inula helenium o'simligining biologik faol oziq-ovqat qo'shimchalar sifatida ishlatish mumkinligi ko'rsatilgan. Tadqiqotda aniqlangan yangi birikmalarning dorishunoslikda ahamiyati va kelajakda yangi dorilar yaratishdagi roli ta'kidlangan. Magistrlik dissertatsiyasi bioorganik kimyo, tabiiy birikmalar kimyosi va turdosh ixtisoslik fanlardan qo'shimcha manbaa sifatida talabalarga foydalanish uchun tavsiya etilgan.