Механика и молекулярная физика электричество

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasidagi Navoiy Konchilik va Tog'-metallurgiya instituti Energetika Mexanika Fakulteti uchun mo'ljallangan «Umumiy fizika» fanidan laboratoriya ishlarini bajarishga oid o'quv-metodik qo'llanmadir. Unda mexanika, molekulyar fizika va elektrizm bo'limlaridan 14 ta laboratoriya ishi hamda ularni bajarish uslublari, nazariy asoslari va formulalari batafsil yoritilgan. Qo'llanmada ishni to'g'ri va samarali bajarish uchun xavfsizlik qoidalari, laboratoriya jihozlaridan foydalanish tartibi, natijalarni qayta ishlash va xatoliklarni hisoblash usullari ham bayon etilgan. Qo'shimcha qismda fizika va kimyo bo'yicha asosiy doimiy kattaliklar va birliklar keltirilgan.

Asosiy mavzular

Fizik kattaliklarni o'lchash va xatoliklarni hisoblash: Bu mavzu jismoniy kattaliklarni aniqlash, ularning turli usullari va ulardagi xatoliklarni hisoblashni o'rgatadi. Bunda mikrometr va shaxshingul (shtangensirkul) kabi o'lchov vositalaridan foydalanish, o'lchash jarayonidagi xatoliklar (sistemali va tasodifiy) va ularni kamaytirish usullari tushuntiriladi.
Erkin tushish tezlanishini aniqlash: Mazmur tanasi gravitatsion maydonda harakatlanishini va shu harakat natijasida jismning yerga nisbatan tortilish kuchini o'rganadi.Laboratoriya ishi sharikchasining tushish vaqtini o'lchash va shu ma'lumotlar asosida erkin tushish tezlanishini aniqlashga bag'ishlangan.
Berunuvchi jismlarning aylanish inertsiya momentini aniqlash: Bu mavzu aylanish harakatida jismlarning mexanik xususiyatlarini, xususan, inertsiya momentini o'rganishga qaratilgan. Oberbek apparati yordamida yuklarni siljish orqali tizimning inertsiya momentini aniqlash va hisoblash usullari bayon etilgan.
Egish natijasida hosil bo'ladigan deformatsiyani o'rganish va Yung modulini aniqlash: Mazmur materialning elastiklik xossalarini, xususan, Yung modulini aniqlashga bag'ishlangan. Buning uchun yog'och yoki metal plastinkaning egilish jarayonida deformatsiyasini o'lchash va Yung modulini hisoblash ko'rsatilgan.
To'lqinlar mexanikasini o'rganish: Qo'shiq tezligini aniqlash: Bu laboratoriya ishi tovush tezligini aniqlashga qaratilgan. Bunday maqsadlar uchun fizik sochilish (rezonans) usulidan foydalaniladi va bu jarayonda O'zbekiston Respublikasidagi Navoiy Konchilik va Tog'-metallurgiya instituti Energetika Mexanika Fakulteti talabalariga tovush tezligini aniqlash uchun mos uskunalar va metodika taqdim etiladi.
Gazlarning solishtirma issiqlik sig'imlari nisbatini aniqlash: Ushbu mavzu gazlarning termodinamik xossalarini, jumladan, solishtirma issiqlik sig'imlari nisbatini aniqlashga bag'ishlangan. Buning uchun adiabatik kengayish usulidan foydalaniladi va bu jarayonda Klaperon-Dezorm apparati ishlatiladi.
Suyuqliklar yopishqoqligini Stok usuli bilan aniqlash: Bu mavzu suyuqliklarning ichki ishqalanishi, ya'ni yopishqoqligini o'rganishga qaratilgan. Stok usulidan foydalanib, suyuqlik ichida tushayotgan kichik sharning tezligini o'lchash va yopishqoqlik koeffitsiyentini hisoblash usullari ko'rsatilgan.
Elektrostatik maydonni o'rganish: Mazmur elektrostatik maydonning kuch chiziqlari va ekvipotensial sirtlarini o'rganishga bag'ishlangan. Bunday tadqiqotlar uchun elektrostatik vannadan foydalanish va maydon kuchlanganligini aniqlash usullari bayon etilgan.
Kondensator sig'imini Uinston ko'prigi yordamida aniqlash: Bu mavzu kondensator sig'imini o'lchash uchun Uinston ko'prigi sxemasidan foydalanishga bag'ishlangan. Bunday usulda noma'lum sig'imni ma'lum sig'imga nisbatan taqqoslash orqali aniqlash mumkin.
Elektr lampochkasining qarshiligi va quvvatini aniqlash: Mazmur elektr zanjiridagi lampochkaning qarshiligi va quvvatini o'lchashga bag'ishlangan. Bunda lampochkani ketma-ket va parallel ulash orqali kuchlanish va tokni o'lchash hamda shu ma'lumotlar asosida qarshilik va quvvatni hisoblash usullari ko'rsatilgan.
Tok manbai elektroharakat kuchi va ichki qarshiligini aniqlash: Mazmur tok manbaining elektroharakat kuchi (EHK) va ichki qarshiligini aniqlashga bag'ishlangan. Buning uchun voltmetr, ampermetr va reostatdan foydalaniladi va ikkita holatda o'lchovlar olinib, EHK va ichki qarshilik hisoblanadi.
Kompensatsiya usuli bilan tok manbai EHK sini aniqlash: Bu mavzu EHK ni o'lchashning kompensatsiya usulini o'rganishga qaratilgan. Bunda noma'lum EHK ni ma'lum EHK ga nisbatan muvozanatlash orqali aniqlash mumkin. Bu usul yuqori aniqlikni ta'minlaydi.
Moystun ko'prigi yordamida o'tkazgichlar qarshiligini aniqlash: Mazmur Qarshiliklarni aniqlashda Uinston ko'prigining qo'llanilishini tushuntiradi. Qarshiliklarni o'lchash, ularning parallel va ketma-ket ulanganida qiymatlarini aniqlash, shuningdek, o'tkazgichning o'ziga xos qarshiligini hisoblash usullari bayon etilgan.
Termoelektron emissiya hodisasini o'rganish: Ushbu mavzu metallarning qizdirilganda elektron chiqarish hodisasini, ya'ni termoelektron emissiyasini o'rganadi. Bunda elektronlarning chiqish ishini aniqlash va bu jarayonning haroratga bog'liqligini tadqiq qilish usullari ko'rsatilgan.