Qoraqalpog‘istondagi o‘zbek shevalarida ko‘makchilar
Ushbu dissertatsiya oʻzbek dialektologiyasida, xususan, Qoraqalpogʻistondagi oʻzbek shevalarida qoʻllaniladigan dialektal koʻmakchilarni leksik-semantik va grammatik jihatdan tahlil qilishga bagʻishlangan. Tadqiqotda koʻmakchilarning lugʻaviy va grammatik ma’nolari, ularning nutqdagi oʻrni, kelib chiqishi, rivojlanishi hamda turlari, shuningdek, ular nutqimizda qanday qoʻllanilişi batafsil yoritilgan. Xususan, boblarda koʻmakchilarning lugʻaviy jihatdan turlanishi, ularning oʻziga xos semantik va grammatik xususiyatlari, boshqa soʻz turkumlariga mansub boʻlishi va ularning dialektlarda qoʻllanishi atroflicha oʻrganilgan. Tadqiqotda dialektal koʻmakchilarning til taraqqiyotidagi oʻrni va ahamiyati ham koʻrsatib oʻtilgan.
Asosiy mavzular
- Dialektal ko'makchilarni oʻrganishning ilmiy-nazariy asoslari: Mazkur boʻlimda turkiy tillarda va xususan, oʻzbek tilida koʻmakchilarning lugʻaviy va grammatik jihatdan oʻrganilishi, ularning tarixiy taraqqiyoti hamda tadqiq etilishi yuzasidan ilmiy-nazariy asoslar koʻrib chiqiladi. Turli tilshunoslarning bu boradagi fikrlari, izlanishlari tahlil qilinib, koʻmakchilarning grammatik va leksik xususiyatlari ochib beriladi. Shuningdek, koʻmakchilarni tasniflash masalasi, ularning semantik va grammatik jihatdan oʻziga xos xususiyatlari atroflicha oʻrganilgan.
- Dialektal ot va sifat ko'makchilarining leksik-semantik va grammatik oʻzgachaliklari: Ushbu boʻlimda dialektal ot va sifat koʻmakchilarining leksik-semantik va grammatik xususiyatlari tahlil qilinadi. Koʻmakchi sifatida qoʻllaniladigan ot va sifatlarning oʻziga xos xususiyatlari, ularning lugʻaviy va grammatik maʼnolari, nutqdagi oʻrni hamda dialektlarda qoʻllanishi boʻyicha atroflicha maʼlumot beriladi. Xususan, koʻmakchi sifatida qoʻllaniladigan ‘yarasha’, ‘qarab’, ‘kabi’, ‘oraliq’, ‘tomon’ kabi koʻmakchilarning dialektal xususiyatlari aniqlangan.
- Dialektal fe'l va ravish ko'makchilarning leksik-semantik va grammatik oʻzgachaliklari: Dissertatsiyaning uchinchi bobida dialektal feʼl va ravish koʻmakchilarining leksik-semantik va grammatik xususiyatlari tadqiq etiladi. Koʻmakchi feʼllarning lugʻaviy maʼnolari, ularning nutqdagi oʻrni, vazifadoshlik maʼnosi, shuningdek, dialektlarda qoʻllanilishi keng yoritilgan. Xususan, ‘kərə’, ‘qarab’, ‘oradan’, ‘qashinda’, ‘boʻylab’, ‘uchun’, ‘sari’, ‘sayin’ kabi koʻmakchilarning dialektal xususiyatlari atroflicha oʻrganilgan.
- Umumiy xulosalar: Xulosa qismida dissertatsiyada olib borilgan tadqiqotlar natijalari umumlashtirilgan. Tadqiqotning asosiy xulosalari, jumladan, koʻmakchilarning grammatik va leksik xususiyatlari, ularning rivojlanishi, dialektlarda qoʻllanishi hamda til taraqqiyotidagi oʻrni haqidagi fikrlar yakunlangan.