Optika

Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Qarshi Davlat Universitetining Fizika-Matematika Fakulteti Astronomiya va Optika Kafedrasi tomonidan tayyorlangan «Optika» fanidan ma’ruzalar matni bo‘lib, unda yorug‘likning tabiati, uning asosiy qonunlari, nazariyalari va zamonaviy jihatlari chuqur yoritilgan. Kitobda yorug‘likning fizik xossalari, uning qutblanishi, dispersiyasi, interferensiyasi, difraksiyasi kabi fundamental tushunchalar bilan bir qatorda lazerlar, fotoeffekt, kombinatsion sochilish kabi muhim mavzular ham atroflicha o‘rganilgan. Shuningdek, optik asboblar, jumladan linzalarning ishlash prinsipi, refraktometr, saxarimetr, mikroskop kabi jihozlardan foydalanish metodikasi ham bayon etilgan. Kitobda nazariy ma’lumotlar bilan bir qatorda amaliy mashg‘ulotlar va nazorat savollari ham mavjud bo‘lib, talabalarning optika fanini chuqur o‘zlashtirishlari uchun qo‘shimcha vosita bo‘lib xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

• Optikaning asosiy qonunlari: Yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni, yorug‘lik nurlarining mustaqillik qonuni, yorug‘likning qaytish va sinish qonunlari va ularning Gyuygens hamda Ptolomey nazariyalari asosida tushuntirilishi.
• Yorug‘likning elektromagnit tabiati: Maksvell tenglamalari, elektromagnit to‘lqinlar, ularning energiyasi, fazoviy va gruppaviy tezliklari, elektromagnit to‘lqinlar shkalasi va optik oblast.
• Yorug‘likning yutilishi: Yorug‘likning yutilish hodisasi, Buger-Beer qonuni va uning klassik hamda kvant nazariyalari, yutilish koeffitsientining qatlam qalinligi, konsentratsiya va intensivlikka bog‘liqligi.
• Yorug‘likning dispersiyasi: Dispersiya hodisasi, uning normal va anomal turlari, dispersiyaning elektroniy nazariyasi, dispersiya egri chiziqlari.
• Yorug‘likning interferensiya hodisasi: Interferensiyaning mohiyati, kogerentlik, kogerentlik uzunligi va vaqti, interferensiya manzarasi, Nyuton halqalari, ikki va ko‘p nurli interferometrlar.
• Yorug‘likning difraksiya hodisasi: Difraksiya hodisasi, Gyuygens-Frenel prinsipi, Frenel zonalari, difraksion panjara, Puasson dog‘i va ularning nazariy asoslari.
• Yorug‘likning qutblanish hodisasi: Qutblangan yorug‘lik, qutblanish tekisligi, Bryuster qonuni, Malyus qonuni, qutblanishning sun’iy usullari, Kerr effekti, Kotton-Muton effekti.
• Optikaning asosiy qonunlari: Yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni, nurlarning mustaqilligi, qaytish va sinish qonunlari.
• Linzaning umumiy formulasi: Linzalarning turlari, fokus masofasi, tasvir hosil bo‘lishi, kattalashtirish, Lagranj-Gelmgols teoremasi.
• Issiqlik nurlanishi: Jismning nur yutish va chiqarish qobiliyatlari, Kirxgof, Stefan-Boltsman, Vin qonunlari, nurlanishning kvant nazariyasi.
• Yorug‘likning ta’sirlari: Fotoeffekt (ichki va tashqi), uning qonunlari va Eynshteyn formulasi, yorug‘likning kombinatsion sochilishi.
• Lazerlar: Optik kvant generatorlar (lazerlar), ularning ishlash prinsipi, Geliy-Neon lazeri.
• Refraktometriya: Suyuqlikning sindirish ko’rsatkichini aniqlash, o’rtacha dispersiyani hisoblash.
• Saxarimetriya: Qutblanish tekisligining aylanishini o’lchash, optik aktiv moddalar va ularning fizik ma’nosi.
• Difraksion panjara: Difraksion panjara, uning elementlari, difraksiyaning analitik usuli, difraksion maksimum va minimumlar sharti, panjara dispersiyasi.
• Frenel biprizmasi: Frenel biprizmasi yordamida yorug‘likning to‘lqin uzunligini aniqlash.
• Rentgen nurlari va ultratovush to‘lqinlari difraksiyasi: Rentgen nurlarining xossalari, ularning difraksiyasi, ultratovush to‘lqinlarining difraksiyasi.
• Golografiya: Golografiyaning mohiyati, prinsipi va qo’llanilishi.