Qurilish mexanikasi

“Qurilish mexanikasi” fanidan ma’ruza matni O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Namangan muhandislik-qurilish instituti “Materiallar qarshiligi va mexanika” kafedrasi tomonidan tayyorlangan. Ushbu ma’ruza matnida qurilish mexanikasining asosiy tushunchalari, nazariyalari, usullari va amaliy masalalarini yechish ko’rib chiqilgan. Kitobda fanning mohiyati, rivojlanish tarixi, inshootlarning hisoblash sxemalari, tayanchlar va yuklar, statik aniq va aniqmas sistemalar, ramalar, fermalar, balkalar, uch sharnirli sistemalar va ularning hisoblash usullari batafsil yoritilgan. Shuningdek, harakatlanuvchi yuklar, ta’sir chiziqlari, ko’chishlar, elastik energiya, ishlar va ko’chishlar orasidagi bog’liqlik, zo’riqishlar va ularni aniqlash usullari keng qamrovli tushuntirilgan. Kitob oxirida test savollari va nazorat uchun topshiriqlar berilgan.

Asosiy mavzular

• Inshootlar hisoblash sxemalarining kinematik analizi: Mazkur mavzuda inshootlar va ularning hisoblash sxemalari, elementlarning geometrik shakliga ko’ra klassifikatsiyatsiyasi, sterjenlar birikmasidan tashkil topgan va plastinka, plita va qobiqlardan tashkil topgan inshootlar, massiv sistemalar, yassi va fazoviy sistemalar tushunchalari, ularning xususiyatlari va turlari hamda kinematik analizning ahamiyati haqida ma’lumot berilgan.
• Harakatlanuvchi yuklar va ta’sir chiziqlari: Mavzuda harakatlanuvchi yuklar va ta’sir chiziqlari, tayanch reaksiyalarining ta’sir chizig’i, oddiy va konsol balkalarning kesimi uchun ichki zo’riqishlarning ta’sir chizig’ini chizish, ta’sir chiziqlari yordamida zo’riqishlarni aniqlash usullari, tugunlar orqali yuk uzatilganda ta’sir chiziqlarini qurish va zo’riqishlarni aniqlash ko’rib chiqilgan.
• Statik aniqmas sistemalar: Mavzu statik aniqmas sistemalarning turlari, ularning xossalari, aniqlash usullari, xususan kuchlar usuli, ko’chishlar usuli, aralash usul va kanonik tenglamalar tuzish hamda ularni yechish usullari bilan tanishtiradi.
• Ko’chishlar: Mavzuda ko’chishlar tushunchasi, ularning turlari, belgilanishi, tashqi kuchlar va harorat o’zgarishidan hosil bo’ladigan ko’chishlar, ishlar va ko’chishlar orasidagi bog’liqlik hamda Mor formulasi va Vereshchagin usuli yoritib berilgan.
• Uch sharnirli sistemalar: Mavzu uch sharnirli arkalar, ramalar va ularning geometrik tuzilishi, statik va kinematik analizlari, ichki zo’riqishlar, tashqi yuklar ta’sirida hisoblash usullari, eguvchi moment, ko’ndalang va bo’ylama kuchlar epyuralarini chizish hamda ularni tekshirish usullari bilan tanishtiradi.
• Tutash balkalar va ramalarni hisoblash: Mavzu tutash balkalarning doimiy yuklar ta’siriga hisoblash, moment fokuslari usuli, uch moment tenglamalari, tayanch momentlar va reaksiyalarni aniqlash hamda epyuralarni chizish usullarini o’z ichiga oladi.
• Statik aniqmas fermalar: Mavzu fermalar haqida umumiy tushuncha, turlari, statik aniq va aniqmas fermalarni hisoblash usullari, sterjenlardagi zo’riqishlarni aniqlash va ta’sir chiziqlarini qurish kabi mavzularni qamrab oladi.
• Shprengelli fermalar: Mavzu shprengelli fermalarning turlari, ularning hisoblash usullari, sterjenlardagi zo’riqishlar va ta’sir chiziqlarini qurish hamda harakatlanuvchi yuklar ta’sirida hisoblashni o’z ichiga oladi.