Gidrogazodinamika

Ushbu kitob "Gidrogazodinamika" fani bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan Namangan Muhandislik-Qurilish Instituti uchun tayyorlangan o'quv qo'llanmasidir. Kitobda gidrostatika va gidrodinamikaning asosiy nazariy qonunlari, masalalarni yechish misollari bilan keng tushuntirilgan. Ushbu qo'llanma ayniqsa 5310200-Elektrenergetikasi yo'nalishi talabalari uchun mo'ljallangan bo'lib, gidromexanika kursini o'rganish jarayonida zarur bo'lgan bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi. Unda suyuqliklarning fizik hossalari, gidrostatik bosim, bosim epyuralari, suyuqlikning egri chiziqli yuzaga bosimi, Arximed qonuni, gidrodinamikaning asosiy tenglamalari, suyuqlik oqim tartiblari va gidravlik qarshiliklar, bosimli truba-o'tkazgichlarda suyuqlik harakati, tirqish va nasadkalardan suyuqlikni oqib chiqishi, truba-o'tkazgichlarda gidravlik zarba kabi muhim mavzular o'rin olgan.

Asosiy mavzular

• Suyuqliklarning fizik hossalari: Ushbu bo'limda suyuqliklarning asosiy fizik xossalari, jumladan zichlik, nisbiy hajm, solishtirma zichlik, nisbiy og'irlik, qovushqoqlik (dinamik va kinematik), sirttaranglik, issiqlik kengayishi, siqiluvchanlik va bikrlik kabi tushunchalar va ularning hisoblash usullari tushuntirilgan.
• Gidrostatik bosim: Bu bo'limda tinch turgan suyuqlik ichida hosil bo'ladigan kuchlanish, ya'ni gidrostatik bosim tushunchasi, uning birliklari, atmosfera bosimi va gidrostatikaning asosiy tenglamalari, shu jumladan mutlaq va manometrik bosimlarni hisoblash usullari bayon etilgan.
• Bosim epyuralari. Yassi tekisliklarga gidrostatik bosim kuchi: Ushbu mavzu suyuqlikka botirilgan jism konturi bo'ylab bosim taqsimlanishining grafik ko'rinishi (epyurasi)ni qurish hamda yassi shakllarga ta'sir etuvchi gidrostatik bosim kuchini hisoblash usullarini o'rganadi.
• Suyuqlikning egri chiziqli yuzaga bosimi: Bu bo'limda egri chiziqli yuzalarga suyuqlik bosimini aniqlash, ayniqsa silindrik yuzalarga ta'sir etuvchi gidrostatik bosim kuchini gorizontal va vertikal komponentlarga ajratish va hisoblash usullari keltirilgan.
• Arximed qonuni: Arximed qonunining ta'riflanishi, uning asosida jismlarning suzish nazariyasi va shunga oid masalalar yechish usullari bayon etilgan.
• Gidrodinamikaning asosiy tenglamalari: Uzluksizlik tenglamasi va Bernulli tenglamasi kabi gidrodinamikaning fundamental tenglamalari tushuntirilgan va ulardan foydalanib masalalar yechish usullari ko'rsatilgan.
• Suyuqlik oqim tartiblari. Gidravlik qarshiliklar: Suyuqlik oqimining laminar va turbulent tartiblari, Reynolds soni, gidravlik qarshiliklar (uzunlik bo'yicha va mahalliy), ularni hisoblash usullari (Darsi, Veysbax ifodalari) bayon etilgan.
• Bosimli truba-o'tkazgichlarda suyuqlik harakati: Oddiy va murakkab truba-o'tkazgichlarda suyuqlik harakati, bosim yo'qotilishlari (uzunlik bo'yicha va mahalliy), ularni hisoblash usullari, parallel va ketma-ket ulangan trubalar uchun sarfni aniqlash kabi mavzular yoritilgan.
• Tirqish va nasadkalardan suyuqlikni oqib chiqishi: Tirqish va nasadkalardan suyuqlik oqib chiqishida bosim, tezlik, sarfni aniqlash, siqilish va tezlik koeffitsientlari, shuningdek nasadkalarning turlari va ularning ta'siri haqida ma'lumot berilgan.
• Truba-o'tkazgichlarda gidravlik zarba: Gidravlik zarba hodisasi, uning sabablari, N.E. Jukovskiy va Misho ifodalari bo'yicha bosim ortishini hisoblash, shuningdek tarqalish tezligi va zarba fazasi kabi masalalar yechish usullari bayon etilgan.