Payvandlash sifat nazorati
Ushbu kitob Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta Maxsus Taʼlim Vazirligi tomonidan tasdiqlangan «Payvandlash sifat nazorati» fanidan tayyorlangan ma'ruzalar matnini o'z ichiga oladi. Kitobda payvandlash jarayonlarining zamonaviy texnologiyalari, payvand birikmalarini buzmaydigan nazorat qilish uslublari, jumladan radiatsion, ultratovushli va magnit usullari hamda ularning nazariy asoslari va qoʻllanilishi batafsil yoritilgan. Shuningdek, nuqsonlarni aniqlash usullari, ularning turlari, tasnifi va tuzatish yoʻllari hamda nazorat qilishning umumiy qoidalari ham bayon etilgan. Kitob texnik oliy oʻquv yurtlari talabalari va muhandislar uchun moʻljallangan boʻlib, payvandlash jarayonlari va ularning sifatini nazorat qilish boʻyicha zarur bilimlarni egallashga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Kirish: Mashinasozlik mahsulotlarini tayyorlashda payvandlashning zamonaviy texnologik jarayonlari va ularni takomillashtirish yoʻllari koʻrib chiqiladi. Konstruksiyalar sifatini oshirishda buzmaydigan nazorat qilish uslublarining ahamiyati taʼkidlanadi. Payvandlash jarayonida nazoratga sarflanadigan harakatlar va ularning konstruksiya umumiy qiymatidagi ulushi haqida ma'lumot beriladi.
- Tashqi nazorat va vizual nazorat qilish: Payvandlashning sifat nazorati tarixi va uning rivojlanish bosqichlari, tashqi nazorat va vizual nazorat qilish usullari, nuqsonlarning turlari va koʻrinishlari, ularning paydo boʻlish sabablari va konstruksiyaga ta'siri haqida ma'lumot beriladi.
- Radiatsion defektoskopiya: Radiatsion defektoskopiyaning fizik asoslari, rentgen va gamma nurlanishlar, ularning xossalari, radioaktiv izotoplar va ularning qoʻllanilishi haqida maʼlumot beriladi. Rentgen trubkasining ishlash prinsipi, rentgen va gamma nurlanishlarning modda bilan oʻzaro ta’sirlashuvi, radiatsion nazorat qilish usullari va apparatlari, shuningdek, rentgen plyonkalarining turlari va ularning tavsiflari yoritiladi.
- Ultrasonik nazorat: Ultrasonik nazoratning asosiy fizikasi, ultratovush toʻlqinlarining turlari, ularning muhitlarda tarqalishi va tezligi, ultratovush maydonining tuzilishi, ultratovushli defektoskopiya apparatlari va ularning ishlash prinsipi tushuntiriladi. Ultratovush bilan nazorat qilish usullari, jumladan kontaktsiz va kontakli usullar, shuningdek, kompression va vakuum usullari hamda ularning qoʻllanilishi batafsil yoritiladi.
- Magnit nazorati: Magnit nazoratning fizik asoslari, magnit maydonining mohiyati, ferromagnit materiallar va ularning xossalari, magnitlash usullari (boʻylama, sirkular, aralash) va ularning qoʻllanilishi haqida maʼlumot beriladi. Magnit kukuni, magnitografik va ferrozond usullari, ularning afzalliklari va kamchiliklari, shuningdek, ushbu usullarda qoʻllaniladigan apparatlar va materiallar haqida batafsil soʻz yuritiladi.
- Sizishni aniqlash usullari: Sizishni aniqlash usullarining tasnifi, jumladan kapillar, kompression va vakuum usullari haqida ma'lumot beriladi. Kapillar usullarning prinsipial asoslari, ularning turlari (rangli, luminessent, gidravlik), kompression usullarning kimyoviy va gazli variantlari, vakuum usullari va ularning qoʻllanilishi batafsil yoritilgan.
- Buzmasdan nazorat qilish diagnostik usullari: Buzmasdan nazorat qilishning zamonaviy diagnostik usullari, jumladan akustik emission usuli, magnit xotirasi usuli va vibrodiagnostika haqida ma'lumot beriladi. Ushbu usullarning fizik asoslari, qoʻllanilishi va afzalliklari haqida ham soʻz yuritiladi.
- Sanoat va radiatsiya xavfsizligi: Sanoat va radiatsiya xavfsizligini ta'minlashda putur yetkazmaydigan nazoratning roli va ahamiyati, shuningdek, bunday nazorat tizimini shakllantirish va rivojlantirish yoʻnalishlari va qoidalari haqida maʼlumot beriladi.