Ер ости қувурининг грунт билан ѐпишқоқ-эластик-пластик ўзаро таъсири сейсмодинамикаси (чизиқли ва чизиқсиз масалалар)
Ushbu dissertatsiya avtoreferati R.B. Khusainov tomonidan tayyorlangan bo'lib, unda er osti quvurlari va tuproqning visko-elastik-plastik o'zaro ta'sirining seysmodinamikasi, jumladan, chiziqli va chiziqsiz masalalar ko'rib chiqiladi. Tadqiqotda quvur va tuproq o'rtasidagi seysmik ta'sirni aniqlash uchun yangi usullar ishlab chiqilgan hamda ularning amaliy qo'llanilishi ko'rsatilgan. Jumladan, turli xil seysmik ta'sirlar, tuproq xususiyatlari va cheklovchi sharoitlar ostida er osti quvurlarining seysmik mustahkamligini hisoblash uchun sonli usullar va dasturiy majmua yaratilgan. Tadqiqot natijalari amaliyotda qo'llanilgan va muayyan iqtisodiy samaradorlikka erishilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahonda neft va gaz qazib olish hamda ularni tashish hajmining ortishi, urbanizatsiya jarayonlarining tezlashishi er osti kommunikatsiya tizimlaridan, xususan, er osti quvurlaridan keng foydalanishni taqozo etadi. Ayniqsa, yuqori seysmik faollikka ega hududlarda er osti quvurlarining zilzilabardoshligini ta'minlash muhim muammo hisoblanadi. Ushbu muammoning dolzarbligi dunyodagi ko'plab kuchli zilzilalar natijasida er osti quvurlarining shikastlanishi va buning oqibatlari bilan bog'liq. Shuning uchun, bu sohada ilmiy tadqiqotlarni chuqurlashtirish va amaliy echimlarni topish zarur.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tadqiqotda er osti quvurlarining seysmodinamikasini hisoblash usullarini takomillashtirish maqsadida yangi usullar ishlab chiqilgan. Xususan, harakatlanuvchi sinus to'lqini, sinus yarim to'lqin impulsi va uchburchak shaklidagi impulslar kabi turli seysmik ta'sirlar uchun er osti magistral quvurlarini hisoblash usuli yaratilgan. Shuningdek, 'quvur-tuproq' tizimidagi quvurlarning yopishqoq-elastik-plastik o'zaro ta'sirini hisobga olgan holda ularning kuchlanish-deformatsion holatini aniqlash usuli taklif etilgan.
- Tadqiqotning amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan hisoblash usullari va dasturiy ta'minotlar er osti quvurlarini loyihalash va qurish jarayonlarini tezlashtirish, ish sifatini oshirish hamda seysmik xavf-xatarni kamaytirish imkonini beradi. Ushbu natijalar amaliyotda 'HI-TECH DESIGN' MCHJ va 'Suvsoz' DUK kabi korxonalarda qo'llanilgan, bu esa hisoblash vaqtini qisqartirishga, ob'ekt barqarorligi va mustahkamlik zaxirasini oshirishga olib kelgan.
- Olingan natijalarning ishonchliligi va amaliy qo'llanilishi: Tadqiqot natijalarining ishonchliligi zamonaviy usullar va vositalardan foydalangan holda olingan nazariy tadqiqotlar asosida, real ma'lumotlar bilan taqqoslangan va boshqa tadqiqotchilar natijalari bilan solishtirilgan. Tadqiqot natijalari O'zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo'jaligi vazirligi tomonidan tasdiqlangan va amaliyotga tatbiq etilgan. Bu natijalar O'zbekiston sharoitida er osti quvurlarining seysmik mustahkamligini oshirishga qaratilgan tadbirlarda muhim o'rin tutadi.