Rele himoyasi

Ushbu o'quv-uslubiy majmua O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan "Rele himoyasi" fanining dasturi asosida ishlab chiqilgan. Kitobda elektr tizimlari, elektr stansiyalari va qurilmalaridagi shikastlanishlar va nonormal holatlar, qisqa tutashuv turlari, rele himoyasiga qo'yiladigan talablar, elektromagnit va induksion relelar, tok va kuchlanish transformatorlari, quvvat yo'nalishli relelar, differensial va distansion himoyalar hamda motorlar himoyasi kabi muhim mavzular yoritilgan. Har bir bo'lim oxirida nazorat savollari keltirilgan bo'lib, bu talabalarning bilimi mustahkamlanishiga yordam beradi.

Asosiy mavzular

Rele himoyasiga umumiy tushuncha: Elektr tizimlarining, elektr stansiyalarining elektr qurilma va asboblarida, elektr uzatish liniyalarida, elektr iste'molchilarida normal va ishdan chiqish, shikastlanish holatlarini uchratish mumkin. Ishdan chiqish yoki shikastlanish ko'p hollarda elektr tizimning elementlarida tokning me'yoridan oshib ketishi yoki kuchlanishning pasayishi bilan bog'langan. Rele himoyasiga qo'yiladigan talablar tanlovchanlik, tezkorlik va sezgirlikdir.
HIMOYALASH ELEMENTLARI: Relelar himoya qurilmalarining asosiy qismlari bo'lib, ular elektr kattaliklarni aniqlaydi va kerakli signallarni uzatadi. Relelar elektromexanik va yarimo'tkazgichli turlarga bo'linadi. Elektromagnit va induksion relelar keng tarqalgan.
TOK VA KUCHLANISH TRANSFORMATORLARI: Tok transformatorlari yuqori kuchlanishni izolyasiyalash va himoya apparatlariga tok bilan ta'minlash uchun qo'llaniladi. Kuchlanish transformatorlari esa ularning ikkilamchi zanjiriga kuchlanishni uzatadi. Har ikkalasi ham o'lchov va himoya tizimlarida muhim rol o'ynaydi.
RELE QURILMALARINING UMUMIY ASOSLARI: Relelar elektr tizimlarining himoyasida va avtomatik boshqaruvida keng qo'llaniladi. Ularning asosiy turlari elektromexanik, induksion va magnitoelektrik relelardir. Relelar tok, kuchlanish, quvvat, chastota kabi elektr kattaliklarga ta'sir qilib ishlaydi.
INDUKSION QUVVAT YO‘NALISH RELELARI: Quvvat yo'nalish relelari tok va kuchlanishning kattaligiga va ishorasiga ta'sir qilib ishlaydi. Ular elektr tarmoqlarida quvvatning yo'nalishini aniqlash uchun qo'llaniladi. Bu relelar qisqa tutashuvlarda ham ishlay oladi.
MAGNITOELEKTRIK VA YARIM O‘TKAZGICHLI RELELAR: Magnitoelektrik relelar doimiy magnit maydonida ishlaydi va ular yuqori sezgirlikka ega. Yarim o'tkazgichli relelar esa elektron texnikasiga asoslangan bo'lib, ular kichik o'lchamliligi va tezkorligi bilan ajralib turadi.
ASINXRON VA SINXRON MOTORLAR HIMOYASI: Motorlarning shikastlanishlari va nonormal rejimlari natijasida ularning himoyasi muhim ahamiyatga ega. Asinxron va sinxron motorlar uchun turli xil himoya usullari mavjud. Tokli himoya, differensial himoya va boshqa himoya turlari qo'llaniladi.
Tokli himoyalar: Tokli himoyalar elektr tizimidagi tokning oshishiga qarab ishlaydi. Maksimal tokli himoya (MTX) va tokli kesim (TK) himoyalari keng tarqalgan. MTX sabr vaqt bilan tanlovchanlikni oshiradi, TK esa tezkor himoya hisoblanadi.
Distansion himoyalar: Distansion himoyalar liniyaning uzunligiga qarab ishlaydi va ular tanlovchanlik, tezkorlik va sezgirlikni ta'minlaydi. Qarshilik relesi asosida ishlaydi va qisqa tutashuv joyini aniqlaydi.
Differensial himoyalar: Differensial himoyalar tokning ayirmasiga asoslanib ishlaydi. Ular liniyaning barcha uzunligi bo'yicha tez o'chirish uchun qo'llaniladi. Bo'ylama va ko'ndalang differensial himoyalar mavjud.
Transformator himoyasi: Transformatorlarda yuz beradigan shikastlanishlar va nonormal holatlardan himoya qilish uchun gazli himoya, tokli himoyalar va o'ta yuklanishdan himoya usullari qo'llaniladi.
Avtomatik o'chirgichlar: Avtomatik o'chirgichlar elektr tizimini himoya qilishda muhim rol o'ynaydi. Ular elektr uzatish liniyalarini va qurilmalarni qisqa tutashuvlardan va yuklamadan himoya qiladi. Ularning tanlovi uchun turli xil mezonlar mavjud.