Kimyo

Ushbu kitob kimyo fanidan laboratoriya mashgʻulotlarini oʻtkazish uchun uslubiy koʻrsatma hisoblanadi. Unda laboratoriyada ishlanadigan umumiy texnika xavfsizligi qoidalari, kimyoviy reaksiya tezligi, kimyoviy muvozanat, eritmalar tayyorlash, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, ishqoriy-yer metallarining kimyoviy xossalari, organik moddalarni tozalash usullari, uglevodorodlar, aldegidlar, ketonlar, karbon kislotalar va oqsillar kabi mavzularni yoritib beradi. Har bir mavzu uchun nazariy ma'lumotlar, tajribalar hamda ularning natijalari keltirilgan.

Asosiy mavzular

Kimyo laboratoriyasida umumiy texnika xavfsizligi qoidalari: Laboratoriyada ishlashdan avval talabalar texnika xavfsizligi qoidalarini bilishi, maxsus kiyim (xalat)siz ishlamasligi, rejalashtirilmagan ishlarni bajarmasligi, ozodalikka, xavfsizlik qoidalariga rioya qilishi, tajribalarni rahbarni ijozati bilan boshlash lozimligi tushuntiriladi. Kimyoviy reaksiyalar paytida ehtiyot choralarini ko'rish, gazlar, kislotalar, ishqorlar, qutblanuvchi moddalar bilan ishlashda ehtiyot bo'lish lozimligi haqida tavsiyalar beriladi.
Kimyoviy reaksiya tezligi: Kimyoviy kinetika nazariyasiga asoslanib, reaksiya tezligining konsentratsiyaga, haroratga, katalizatorga va moddalar tabiatiga bog'liqligi tushuntiriladi. Reaksiya tezligini konsentratsiyaga bog'liqligini aniqlash uchun tajribalar keltirilgan. Haroratning ta'siri Vant-Goff qoidasi bilan, katalizatorning ta'siri esa gomogen va geterogen kataliz orqali izohlanadi.
Kimyoviy muvozanat: Qaytar va qaytmas reaksiyalar tushunchasi berilgan. Kimyoviy muvozanat, muvozanatning siljishi Le-Shatele prinsipi asosida izohlanadi. Konsentratsiya, harorat va bosimning muvozanatga ta'sirini aniqlash uchun tajribalar keltirilgan.
Eritmalar tayyorlash: Dispers sistemalar, ularning turlari va xossalari haqida nazariy ma'lumotlar beriladi. Eritmalar konsentrasiyasi, eruvchanlik va ularning ifodalanish usullari tushuntiriladi. Fizik-kimyoviy analiz usullari, jumladan, molyar va normal konsentratsiyalarni aniqlash, pH qiymatini hisoblash va eritmalarni aralashtirish usullari haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari: Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining mohiyati, oksidlovchi va qaytaruvchi tushunchalari, hamda ularning turlari (molekulalararo, ichki molekulyar, disproporsiyalanish) izohlanadi. Reaksiyalarni tenglashtirish usullari, jumladan, elektron usuli va muvozanat usuli tushuntiriladi. Ko'pgina reaksiyalar bo'yicha tajribalar keltirilgan.
Ishqoriy-yer metallarining kimyoviy xossalari: Ishqoriy-yer metallarining umumiy tavsifi, tabiatda uchrashi, olinish usullari va kimyoviy xossalari haqida ma'lumot beradi. Berilliy, magniy, kalsiy, stronsiy va bariy metallarining xossalari, ularning birikmalari va ishlatilishi bo'yicha tajribalar keltirilgan.
Organik moddalarni tozalash usullari: Organik birikmalarni tozalash usullari, jumladan filtrlash, kristallash, sublimatsiya, ekstraksiya, xromotografik ajratish usullari haqida nazariy ma'lumotlar berilgan. Benzoy kislotasini qayta kristallash, gidroxinonni sublimatsiya qilish va oddiy haydash kabi tajribalar keltirilgan.
Uglevodorodlar: To'yingan (alkanlar), to'yinmagan (alkenlar, alkinlar) va aromatik uglevodorodlar haqida nazariy ma'lumotlar berilgan. Metan, etilen, atsetilen va ularning xossalari bo'yicha tajribalar keltirilgan.
Karbonilli birikmalar (Aldegidlar va Ketonlar): Aldegidlar va ketonlarning olinish usullari, fizik va kimyoviy xossalari haqida nazariy ma'lumotlar berilgan. Kumush ko'zgu reaksiyasi, yodoform reaksiyasi va boshqa aldegidlarga xos sifat reaksiyalari bo'yicha tajribalar keltirilgan.
Karbon kislotalar: Karbon kislotalarning olinish usullari, fizik va kimyoviy xossalari haqida nazariy ma'lumotlar berilgan. Jumladan, sirka kislotasini olish, uning kislotalilik xossasini aniqlash, kraxmal va sellyulozaning gidrolizlanishi kabi tajribalar keltirilgan.
Oqsillar: Oqsillarning tuzilishi, xossalari va oqsillarga xos rangli reaksiyalar haqida nazariy ma'lumotlar berilgan. Ksantoprotein, biuret reaksiyalari, shuningdek, oqsillarning cho'kishi (o'sishi) bo'yicha tajribalar keltirilgan.
Analitik kimyo: Analitik kimyo fanining maqsadi va vazifalari, uning turlari (sifat va miqdoriy analiz) haqida nazariy ma'lumotlar berilgan. Kationlar va anionlarning analitik guruhlarga bo'linishi va ularning sifat reaksiyalari bo'yicha tajribalar keltirilgan.