Гоносомал эволюцион оператордан ҳосил қилинган траекторияларнинг асимптотик характери
Ushbu dissertatsiya uchun tayyorlangan avtoreferat, V.I. Romanovskiy nomidagi Matematika institutining DSc.02/30.12.2019.FM.86.01 ilmiy kengashi va Samarqand davlat universiteti hamkorligida tayyorlangan. Unda Akmal Absalamovning "Gonosomal evolyutsion operatoridan hosil qilingan traektoriyalarning asimptotik xarakteri" nomli ishi haqida ma'lumot berilgan. Avtoreferatda muallifning tadqiqot maqsadi, vazifalari, ilmiy yangiligi, tadqiqot obyekti va predmeti, qo'llanilgan usullar, tadqiqotning amaliy ahamiyati hamda natijalarining biologik talqinlari bayon etilgan. Tadqiqot asosan gemonofiliya kabi nasliy kasalliklarning populyatsiyadagi dinamikasini o'rganishga qaratilgan bo'lib, bunda gonosomal evolyutsion operatorlar matematik modellari sifatida ishlatilgan. Xususan, turli populyatsiyalar evolyutsiyasini, genetik kasalliklarning tarqalishini va ularning yo'qolishini tahlil qilish usullari ko'rsatib berilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va maqsadi: Dissertatsiya gonosomal evolyutsion operatorlar tomonidan hosil qilingan dinamik sistemalarning asimptotik xulq-atvorini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotning asosiy maqsadi - gonosomal evolyutsion operator tomonidan hosil qilingan diskret vaqtli dinamik sistemalar uchun istalgan boshlang'ich nuqtadan boshlab traektoriyalarning limit nuqtalari to'plamini to'liq tavsiflash.
- Ilmiy yangiligi: Normallangan gonosomal evolyutsion operatorning yagona global tortuvchan fikr nuqtasining mavjudligi isbotlangan. Ikkita jinsli populyatsiyaning gonosomal evolyutsion operatori uchun traektoriyalarning yaqinlashish tezligi baholangan. Parametrik gonosomal evolyutsion operator koordinata boshidan boshqa tortuvchi fikr nuqtasiga ega emasligi ko'rsatilgan. Gonosomal operatorlar sinfi uchun cheksiz ko'p fikr nuqtalari mavjudligi va ularga yaqinlashadigan kesishmaydigan traektoriyalar mavjudligi isbotlangan.
- Amaliy ahamiyati va natijalari: Olingan natijalar populyatsiya biologiyasidagi ko'plab modellar uchun qo'llanilishi mumkin. Xususan, populyatsiya evolyutsiyasini prognozlashda muhim rol o'ynaydi. Tadqiqot natijalari bo'yicha 4 ta xalqaro va 4 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarida ma'ruzalar qilingan va 5 ta ilmiy jurnalda maqolalar chop etilgan.
- Tadqiqotning biologik talqini: Tadqiqot natijalariga ko'ra, populyatsiyadagi har qanday jinsiy tur yoki erkak yoki urg'ochi turlarining yo'qolib ketishi mumkinligi, invariant chiziqlar mavjudligi populyatsiyaning kelajakdagi holati ushbu shartlarni qanoatlantirishini anglatadi. Operatorning regularligi populyatsiyaning har bir holati uchun yakuniy holatni aniqlash imkonini beradi. Gemonofiliya misolida, sog'lom genetik belgilarning kelajakda saqlanib qolishi, kasallik tashuvchi genlar esa yo'qolib ketishi ko'rsatilgan.