Avtomobil yo’llarini loyihalash fani

Ushbu o'quv-uslubiy majmua "Avtomobil yo'llarini loyihalash" fani bo'yicha nazariy va amaliy mashg'ulotlarni o'z ichiga oladi. Unda avtomobil yo'llarining asosiy elementlari, ularning geografik joylashuvi, loyihalash asoslari, turli iqlim sharoitlarida yo'l loyihalash, suv oqimlari, ko'priklar va boshqa muhandislik inshootlari loyihalash kabi mavzular yoritilgan.

Asosiy mavzular

Avtomobil yo'llarini loyihalash fanining mazmuni, predmeti va metodi: Avtomobil yo'llarini loyihalash fanining mazmunini, predmeti va metodini o'rganish. Avtomobil yo'llarining elementlari, ularga ta'sir etuvchi kuchlar, transport oqimlari qonuniyatlari, tabiiy omillarning ta'siri, suvni chetlatish, kichik ko'priklar va quvurlarni loyihalash, trassa yo'nalishini tanlash, bo'ylama profil, kesishuvlar, yo'l poyi, qatnov qismi, tog'li va qurg'oqchil hududlarda, magistrallarni loyihalash kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Fanning maqsadi - talabalarda avtomobil yo'llarini loyihalash ko'nikmalarini shakllantirish.
Avtomobil yo'llarining elementlari: Avtomobil yo'llarining rejadagi, bo'ylama va ko'ndalang kesimdagi elementlarini o'rganish. Trassa rejasi elementlari, burilish burchagi, radius, tangens, bissektrisa, domer, egri chiziqlar. Bo'ylama va ko'ndalang kesimlar elementlari, yo'l poyi, qatnov qismi, yon ariqlar, ko'tarma va o'ymalar turlari va ularga qo'yiladigan talablar.
Avtomobillarning yo'ldagi harakatlanishi: Avtomobilga ta'sir etuvchi kuchlar (g'ildirashga qarshilik, havoning qarshiligi, inertsiya kuchi), avtomobilning dinamik xarakteristikalari, tormozlanishi. Yo'llardagi hisobiy ko'rinish masofasi va uni aniqlash usullari. Xavfsizlik masofasi va to'siqlardan ko'rinish masofasini aniqlash.
Transport oqimlarining harakatlanish qonuniyatlari: Yo'llardagi transport oqimi va harakatlanish tartiblari. Transport oqimining xolati (erkin, qisman bog'langan, bog'langan, zich oqimlar). Avtomobillar oqimi harakatlanish tartiblarining tavsiflari. Transport oqimlarini matematik modellashtirish. Yo'lning o'tkazish qobiliyati.
Loyihalashda tabiiy omillarni hisobga olish: Loyihalashda hisobga olinadigan asosiy tabiiy omillar: yo'l poyini namlanish manbalari, suv-issiqlik tartibi, ko'chish sabablari, yo'l iqlim mintaqalari, O'zbekiston hududini yo'l iqlim rayonlariga bo'linishi, relefning murakkabligi va uning yo'l o'qi chizig'iga ta'siri, yo'l poyi qirg'og'ini ko'tarishga qo'yiladigan talablar.
Kichik suv o'tkazgich inshootlarini loyihalash: Kichik suv inshootlari turlari, yer usti suv oqimlari, kichik suv havzalarida jala suvlari va qor suvlari hajmini va sarfini aniqlash. Quvur va kichik ko'prik tuynuklarini aniqlash va ularning balandligini hisoblash.
Trassa yo'nalishini tanlashning asosiy qoidalari: Trassaning yo'nalishini tanlashda yuk oqimlari, mahalliy sharoitlar va tayanch elementlarini hisobga olish.
Bo'ylama kesimni loyihalash: Avtomobil yo'llarining bo'ylama kesimini loyihalash tamoyillari, optimallik mezonlari, an'anaviy loyihalash texnikasi, loyiha chizig'ini o'tkazish usullari, ketma-ketlik va vertikal egrilar.
Avtomobil yo'llarini arxitekturaviy landshaftli loyihalash: Landshaftli loyihalashning maqsad va vazifalari, trassa elementlarini landshaft bilan uyg'unlashtirish, fazoviy ravonlik, harakat qulayligi va xavfsizligi, atrof-muhit muhofazasi, harakat komfortabelligi, manzara bezash.
Avtomobil yo'llarining kesishishi va tutashuvi: Avtomobil yo'llarining bir sathda kesishuvlarini loyihalash qoidalari, halqasimon kesishuvlar, har xil sathda kesishuvlar elementlari, transport kesishmalarini loyihalash, o'tkazuvchanlik qobiliyati, temir yo'llar bilan kesishuv, arxitekturaviy yechimlar.
Avtomobil yo'llarini jihozlash: Yo'l harakatiga xizmat ko'rsatish, yo'l belgilari, yo'l chiziqlari, yo'naltiruvchi qurilmalar, yo'l to'siqlari, yo'llarni yoritish.
Tog'li joylarda yo'llarni loyihalash: Tog'li joylarning xususiyatlari, yonbag'irlarning turg'unligi, tog' daryolari vodiylari, yonbag'irlar bo'yicha o'tkazish, dovon yo'llari, Serpentinalarni loyihalash, ko'chkili va to'kilmali yerlarda yo'llarni loyihalash, qor ko'chkilaridan himoya qilish, sel oqimlarini kesib o'tish.
Qurg'oqchil hududlarda yo'llarni loyihalash: Qurg'oqchil hududlarning xususiyatlari, sun'iy sug'oriladigan hududlarda yo'llarni loyihalash, yo'l o'q chizig'ini o'tkazish, sho'rxox va qum sahrolarida yo'llarni loyihalash.
Avtomagistrallarni loyihalash xususiyatlari: Avtomagistrallarga qo'yiladigan talablar va ularning ko'ndalang kesimlari, harakatlanishga xizmat ko'rsatish bo'yicha tadbirlar, obodonlashtirish va jihozlash loyihalari.
Ko'prikli o'tish joylarini loyihalash: Ko'prikli o'tish joylari turlari, loyihalash asosiy qoidalari, daryolarni suv bilan ta'minlanishi, gidrologik hisoblashlar, maksimal suv sarfini bashorati, ko'prikparning tuynuklarini hisoblash, qayir ko'tarmalarini loyihalash, suvni izga soluvchi inshootlar.