«Девону луғати-т-турк»даги шеърлар: матн ва унинг талқини масалалари
Ushbu avtoreferat O'zbekiston Xalqaro Islom Akademiyasi huzuridagi Ilmiy darajalar beruvchi Kengash tomonidan filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi uchun tayyorlangan. Dissertatsiya mavzusi "'Devonu lug'otit-turk'dagi she'rlar: matn va uning talqini masalalari" deb nomlanadi va O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida B2021.1.PhD/Fil772 raqami bilan ro'yxatga olingan. Tadqiqotda "Devonu lug'otit-turk" asaridagi she'rlar matniy xususiyatlari va ularning talqini masalalari tadqiq etilgan.
Asosiy mavzular
- Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon turkologiyasida Mahmud Qoshg'ariyning "Devonu lug'otit-turk" asari umumturkiy madaniyat va badiiy tafakkurni o'zida aks ettiruvchi xalq og'zaki ijodi namunalarini jamlagani bois unga qiziqish katta. Asarda keltirilgan she'rlar turkiy xalqlar umumiy badiy merosi sifatida e'tirof etilmoqda. Shu bois turkiy ilk islom davri adabiyotshunosligida turkiy xalqlar og'zaki ijodiga munosabat masalasi hozirda ham dolzarb sanaladi.
- Tadqiqotning obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti "Devonu lug'otit-turk" asarida keltirilgan she'rlar. Tadqiqot predmeti sifatida esa "Devonu lug'otit-turk" asarida keltirilgan she'riy uzindilari semantikasi, matn va uning talqini masalasi belgilangan.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Dissertatsiyada "Devonu lug'otit-turk"ning arab-musulmon xalqlari ichida keng tarqalishi uchun asarda oyat va hadislarga mos keluvchi turkiy xalqlar og'zaki ijodining pandnoma va jangnoma mavzusidagi she'rlaridan keng foydalanilganligi dalillangan. Shuningdek, she'rlardagi ranglarning ramziy ma'nolari (qizil - go'zallik, sevinch; qora - ulug'vorlik, kuch; sariq - ayriliq; yashil - yangilanish) aniqlangan. Turk xalqlarining og'zaki ijodida variatsiya hodisasining yuzaga kelishi va undagi she'riy janrlarning (ruboiy, qasida, doston) genezisi tadqiq etilgan.
- Tadqiqotning natijalari: Tadqiqot natijalari turkiy xalqlar og'zaki ijodining adabiyotga ta'sirini, undagi badiiy san'atlarni, ranglar semantikasi va janrlarning shakllanishini ochib beradi. Bu natijalar "Imom Termiziy" va "Adib Sabir Termiziy" kitoblariga, shuningdek, ilmiy maqolalar va teleko'rsatuvlarga kiritilgan.