Химические и физико-химические свойства карбонатных минералов плато
Ushbu maqola Oʻzbekistondagi Ustyurt platosida joylashgan karbonatli minerallarning kimyoviy va fiziko-kimyoviy xususiyatlarini oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda ushbu hududdagi ohaktosh va mergel kabi karbonatli jinslarning mineralogik, kimyoviy va fiziko-mexanik xarakteristikasi tahlil qilingan. Tadqiqot natijalariga koʻra, Ustyurt karbonatli minerallari qurilish materiallari, jumladan, turli xil bogʻlovchi va qurilish materiallari (havo ohak, qurilish ohaki, ohak-belit bogʻlovchi, gidravlik ohak va romantsement) ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkinligi koʻrsatib berilgan. Maqolada ushbu minerallarni tasniflash uchun Kind-Okorokov sistemasidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi ham taʼkidlangan.
Asosiy mavzular
- Ustyurt karbonatli minerallari tarkibi va kelib chiqishi: Maqolada Ustyurt platosidagi ohaktosh, marmar, mergel va mayda kabi karbonatli minerallarning umumiy tavsifi berilgan. Ohaktoshning organik yoki kimyoviy kelib chiqishi, uning mollyuskalar qobigʻi va boshqa organizmlardan hosil boʻlishi, marmarning esa ohaktoshlarning qayta kristallashtirilishi natijasi ekanligi tushuntirilgan. Shuningdek, mergelning ohaktoshga aralashgan loy va qumga ega ekanligi, mayda esa yumshoq va mayda boʻlaklarga ajraladigan togʻ jinsi ekanligi qayd etilgan.
- Ustyurt karbonatli minerallarining geografik tarqalishi va geologik oʻrni: Tadqiqotda Ustyurt karbonatli minerallarining geologik tuzilishi, joylanishi va miqdori haqida maʼlumotlar berilgan. Platoning ohaktoshlaridan iborat boʻlgan qoplamalari, ularning rangi va teksturasi (mayda, suyakli, sargʻish-kulrang, arganogen-detritusli ohaktoshlar) tasvirlangan. Shuningdek, platoning karbonat-gil jinslari, yaʼni mergellar keng tarqalganligi va ularning tarkibida karbonat (kalsit, dolomit) va gil (kaolinit, montmorillonit, gidroslyudalar) komponentlari mavjudligi aytib oʻtilgan.
- Karbonatli minerallardan qurilish materiallari olish imkoniyatlari: Maqolada Ustyurt karbonatli minerallarining qurilish sanoatida qoʻllanilish imkoniyatlari koʻrib chiqilgan. Ohaktoshlar hav oʻchi va gidravlik ohak, mergellar esa portlandtsement ishlab chiqarishda ishlatilishi mumkinligi taʼkidlangan. Tadqiqotda ushbu minerallarni tasniflash va ularning texnologik xususiyatlarini aniqlash uchun Kind-Okorokov sistemasi hamda rentgenofaz, mineralogik, DTA termografik va kimyoviy analiz kabi usullardan foydalanilgan.
- Karbonatli minerallarni tasniflash va baholash: Maqolada karbonatli-gil jinslarini texnologik maqsadlarda tasniflash uchun Kind-Okorokov klassifikatsiyasidan foydalanishning samaradorligi koʻrsatilgan. Ushbu klassifikatsiyaga koʻra, Ustyurt platosida koʻproq magniy bilan boyitilgan mergel, magniy-gil va gil mergel koʻproq tarqalganligi aniqlangan. Gips mavjudligi minerallarning texnologik xususiyatlariga taʼsir etishi va bu holda toʻrt bosqichli klassifikatsiyadan foydalanish maqsadga muvofiqligi qayd etilgan.